Türkiye - Rusya ilişkilerinde Ermeni iddiaları ve Ermenistan Boyutu -Kamer Kasım

 

VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” BİLDİRİLER E-KİTABI

 19-20 EKİM 2017 GİRESUN

 TÜRKİYE-RUSYA İLİŞKİLERİNDE ERMENİ İDDİALARI VE ERMENİSTAN BOYUTU

 Kamer KASIM·

·Abant İzzet Baysal Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı

 

Sonuç

 Türkiye-Rusya ilişkileri enerji alanında işbirliği ve Türkiye’nin doğal gaz alımında ana ülke olarak Rusya’yı seçmesiyle önemli bir ivme kazanmıştır. Ancak ekonomik ilişkilerdeki gelişme iki ülke arasındaki bölgesel rekabet ve politika farklılıklarından kaynaklanan sorunları ortadan kaldırmamıştır. Türkiye ve Rusya bunun ekonomik ilişkileri etkilemesini önlemek için “kompartmanlaştırma” denen bir formülü geliştirdi. Ancak bunun da her zaman işlemediği görüldü. Moskova’nın Ermeni iddialarını desteklemesi ve Ermenistan’la kurduğu özel ilişki biçiminin rasyonalitesi tartışmalı olsa da TürkiyeRusya ilişkilerine olumsuz yansımaları devam etmektedir. İki ülke ilişkilerinin iyi olduğu dönemlerde bile Rusya bu iki konuda bir politika değişikliğine gitmemiştir. Bunun en tipik örneği Rusya Devlet Başkanı Putin’in Nisan 2015’te Türkiye’nin daveti yerine Ermenistan’a gitmeyi tercih etmesidir. Duma’nın da 1995’teki kararında ısrar etmeye devam ettiği görülmektedir. Rusya’nın bu politikalarını sadece Ermeni diasporasının etkinliğine bağlamak resmin tamamını görememektedir. Rusya’da Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra kurumsallaşmaya başlayan diasporanın ABD ve AB ülkelerindeki kadar organize olduğu söylenemez. Üstelik Rus yönetimi ve Devlet Başkanı Putin’e herhangi bir politikanın Ermeni diasporası tarafından dikte ettirilmesi mümkün görülmemektedir. Bu durumda Moskova Sovyetler Birliği döneminde de görülen tarihsel reflekslere dayanan bir politika izlemekte ve bu politikanın Rusya’nın çıkarlarıyla ne derece uyumlu olduğunu sorgulama ihtiyacı ise duymamaktadır. Türkiye’nin Ermeni iddialarına yönelik uluslararası alandaki kararlı tutumu bilinmektedir. 

Konunun bilimsel platformda tartışılmasını destekleyen Türkiye, tek taraflı ve gerçeklerle bağdaşmayan yaklaşımlara karşı tepki göstermektedir. Bunun Rusya’ya yönelik en somut örneği Dışişleri Bakanlığı’nın Rusya Devlet Başkanı Putin’in Erivan’da 2015’te yaptığı konuşmaya karşı yayınladığı açıklamada görmek mümkündür. Rusya’nın Ermenistan’la olan yakınlığı ve Dağlık Karabağ sorununda Azerbaycan topraklarının işgalinin devam etmesi karşısında Ermenistan’a baskıda bulunmaması, dondurulmuş çatışma durumu devam ettiğinden riskli bir durumdur. OGAÖ üyesi olan Ermenistan ayrıca Avrasya Ekonomik Birliğine de girmiştir. Dağlık Karabağ sorununda Ermeni kuvvetlerin ateşkes ihlalleri sıcak çatışma olasılığını gündemde tutmakta ve bölge ülkelerinin karşı karşıya gelmesi ihtimali bulunmaktadır. Türkiye-Rusya ilişkilerinde Ermeni iddiaları ve Ermenistan boyutu sürekli sorun oluşturmaktadır. Rusya’nın politikası değişmedikçe veya Kafkasya’daki sorunlar devam ettikçe bu iki konunun ikili ilişkilere zarar vermeye devam edeceği söylenebilir. Rusya’nın uluslararası sistemde oluşan yeni dengelere ve bölgesel gelişmelere uygun olarak dış politikasını yeniden ele almaya ihtiyacı vardır. Türkiye ve Azerbaycan’la ilişkilerin Ermenistan’la ilişkilerden daha önemli olduğu açıkken bu iki ülkeyle ilişkilerini Ermenistan’ın irredentist politikasına feda etmesi Rusya’nın çıkarına değildir. Ermeni iddiaları konusunda Türkiye’nin arşivleri açıktır ve iddiaların asılsızlığı ortaya konmuştur. Dağlık Karabağ sorununda ise açık bir işgal söz konusudur ve sorun çözülmeden Kafkasya’da istikrarın sağlanması mümkün değildir. Rusya’nın Dağlık Karabağ sorununun çözümü için Ermenistan’la olan bağları ve Ermenistan’ın bu ülkeye bağımlılığından dolayı elinde yeterli araçları vardır. Kafkasya’nın istikrar ve barış alanı olması iki bölgesel güç olan Türkiye ve Rusya’nın ilişkilerinin sağlıklı bir zeminde yürümesine ve işbirliğine bağlıdır.

Ko- 285 İki farklı görüş için bakınız HarutSassounian, “The West Must Offer Armenia Incentives Rather than Decry its Ties with Russia”, The California Courier , http://www.thecaliforniacourier.com/the-west-must-offer-armenia-incentives-rather-thandecry-its-ties-with-russia/, 14 Ekim 2014, (ErişimTarihi 25 Eylül 2017). BabkenDergrigorian, “Armenia’s Membership in the EEU Raises More Questions than it Answers”, Asbarez,http://asbarez.com/127993/armenias-membership-in-the-eeuraises-more-questions-than-it-answers/, 17 Ekim 2014 (ErişimTarihi 25 Eylül 2017). 286 Ter-Petrosyan ve Koçaryan dönemi Ermenistan dış politikası için bakınız, Kamer Kasım, “Armenia’sForeignPolicy: Basic Parameters of the Ter-Petrosyan andKocaryanEra”, TheReview ofArmenianStudies,Vol. 1, Issue 1, 2002, p. 90-104. 287 Kamer Kasım, “Ermenistan Dış Politikasında Devlet Dışı Bir Aktör Olarak Diasporanın Rolü”, Tayyar Arı ve Ferhat Pirinççi (Der.), VIII. Uludağ Uluslararası İlişkiler Kongresi, Küresel ve Bölgesel Sistemde Devlet ve Devlet Dışı Aktörler, Bursa: Dora Yayıncılık, 2016, s. 341-362. 288 Dağlık Karabağ sorunu için bakınız, Kamer Kasım, “TheNagorno Karabakh Conflict From Its Inception To The Peace Process”, ArmenianStudies,Issue 2, June-July-August, 2001, p. 170-185.