Endülüs'ün Avrupa'ya 10 hediyesi

 Endülüs'ün Avrupa'ya 10 hediyesi

Bağımsız araştırmacı profesör Salim Ayduz'ün çalışmasının özeti 

1 -Yüksek Öğretim

Öğrenme isteği, Kur’an-ı Kerim tarafından düşünmeye teşvik edilen Müslümanların en önemli özelliklerinden. Bu sayede İslam dünyasının dört bir yanında cami, mektep, hastane ve rasathanelerde ileri düzey dersler okutulmuştur. Eğitim için hususî binalar tahsis edilmiş, medre

-seler açılmıştır. Endülüs Müslümanları İspanya’nın dörtbir tarafına yayılan bir eğitim sistemi geliştirmiş, busistem daha sonra Avrupa’ya da geçmiştir. Avrupa’dahalkın yüzde 90’ı cahilken, Endülüs’teki Müslümanların çoğunun eğitim seviyesi hayli iyi durumdaydı.

 Ayrıca Endülüs’te, temel eğitim verenlerin haricinde yüksek öğretim veren medreseler de bulunmaktaydı.Endülüs medreselerinde eğitim almayagelen Avrupalı öğrenciler ülkelerinedöndükten sonra Avrupa şehirlerindeüniversitelerin açılmasına öncülük edeceklerdi.

2 -Moda ve temizlik

Bugün hâkim olan hijyen ve moda standartlarımız Endülüslü bir Müslüman olan ve “Ziryab” lakabıyla tanınanEbu’l-Hasan Ali ibn Nâfi’ye (789-857) dayanır. Mevsimlere uygun giyinmenin sağlık açısından önemine vurgu yapan Ziryab günün farklı saatlerinde farklı elbiseler giyerdi. Deodorantları ve düzenli banyo yapma fikrini de ona borçluyuz. Modanın öncüsü olarak aynı zamanda erkek tıraşında yeni stiller geliştirmiş, farklı saç şekilleri tasarlamıştı. Doğunun lüks kıyafetlerinin de onun aracılığıyla Avrup'ya intikal ettiğini söyleyelim.

3 -Mutfak  Kültürü

Ziryab geliştirdiği yemek tarieriyle de meşhurdu. Günde kaç kez yememiz, hangi yemeği hangi sıra ile servisetmemiz gerektiği konularını ilk tanzim eden odur. Üç yemekli menü kavramı Ziryab sayesinde Avrupa’ya yayılmıştır. Yemeklere çorbayla başlayıp kırmızı et, balık veyahuttavuktan oluşan ana yemekle devam etmeyi ve meyve yada tatlı ile bitirmeyi tavsiye eden Ziryab sadece Endülüshalkının değil, saray hayatının da yemek kültürünü köklübir şekilde değiştirmiştir. Saray sofralarına diğer armağanıise ağır madeni kadeh ve altın kupalar yerine zarif ve şık kristaller olmuştur.

4 -Şehircilik

10. yüzyılda Endülüs’te sokakların lambalarla aydınlatıldığını, içinde musluktan suların aktığı hastanelerin varolduğunu, kütüphaneler, camiler ve hatta umumî hamamların bulunduğunu duyduğunuzda belki de şaşıracaksınız. Endülüs Müslümanları hidrolik mühendisliğinde uz

manlaşmaları sayesinde kemerli suyolları yapabiliyor, busayede dağların eteklerinden başkent Kurtuba’ya su getirebiliyorlardı. Yine bugünkü gibi şehirlerde kanalizasyonsistemleri mevcuttu ve yağmur suları sokaklardan kolaycaçekilip gidiyordu. Aynı dönemde Avrupa’nın Paris, Londragibi şehirleri geceleri zifiri karanlıkta batak ve çamur içindeyken Endülüs şehirleri ışıl ışıl ve tertemizdi.

5 -Tıp

Avrupa’da hastalar, içlerine kötü ruhlar veya şeytanıngirdiği düşüncesiyle cezalandırılırken, Endülüs’te insanîşartlar altında, üstelik ücretsiz olarak tedavi edilmekteydiler. 1163’te Avrupa’nın diğer bölgelerinde Papanın emriyle cerrahînin tıp ilimleri arasında okutulması yasaklanırken Endülüs’te Ebu’l-Kasım Zehravî pek çok cerrahîoperasyona imza atmış, hatta ameliyatlarda kullanılacak200 kadar yeni alet icat etmişti. Bu aletlerin bir kısmı modern hastanelerde halen kullanılmakta. Ameliyat esnasında aletlerin sterilize edilmesi ve hastaların acı duymaları

nı engellemek amacıyla narkoz kullanılması da Endülüslüdoktorların katkısı. Yine ilaç yapımını ve ilaçların dahakolay kullanılması için çeşitli meyvelerletatlandırılmasını da Avrupalılar ve dünya Müslümanlardan öğrenmişti.

6 - Uçuş

875 yılında Abbas ibn Firnas adlı bir Müslüman bir uçuşdenemesi gerçekleştirdi. İlk olarak bir minare üzerindenparaşüt türü bir bezle atlamış, hafif yaralarla bu uçuşu kazasız bir şekilde tamamlamıştı. Daha sonra ipek ve kartaltüyleri kullanarak uçmaya yarayan bir alet yaptığını görüyoruz. Bir süre kontrollü bir şekilde uçmayı başarabilmişolmasına rağmen iniş sırasında problemler yaşanıyordu.Pek çok bilim dalında hüneri bulunan Firnas’ın bu girişimi ilk uçuş denemesi olarak tarihe geçmiştir. Bugün Bağdat’ın uluslararası havalimanı onun ismini taşımaktadır.

7 - Kağıt yapımı

Avrupalılara kâğıt yapımınıöğretenler de Endülüs Müslümanları oldu. Jativa Avrupa’daki ilk kâğıt yapım atölyesinin açıldığı şehirdi. Burası

Şatibî adı verilen kalın ve parlak kâğıt üretimiyle ünlenmişti. Müslümanlar farklıhammaddeler kullanarak kâğıt üretmekteydiler. Pamuklu kâğıt da bunlardan biri. 1293 yılında Bologna’da kâğıtüretimi yapılırken İngiltere’de kâğıdın kullanımı 1309’da başlar. Kâğıt üretimi kitapların daha ucuza teminini, bu da Avrupa’da bilginin hızlı yayılmasını sağlamıştır. Müslümanlar kâğıt konusunda o kadar ileri gitmişlerdir ki, yangında yanmayan bir tür kâğıt  ve gece okunabilen bir mürekkep dahi geliştirmişlerdir.

8 - Tarım Teknikleri

Endülüs Müslümanları Avrupa’da bilinmeyen sulamasistemini geliştirdiler; ayrıca hasat zamanı ürünleri toplamaya yarayan bazı aletler de icat ettiler. Avrupalılar Endülüs Müslümanlarından tahıl ürünlerini 100 yıl kadar saklayabilecekleri yer altı depoları inşa etmeyi de öğrendiler.Endülüs Müslümanları sayesinde portakal, limon, şekerkamışı, zencefil ve bugün İspanya’da bulunabilecek pekçok ürün başka yerlerden getirilmiştir. Endülüslüler sayesinde daha önce bilinmeyen pek çok sebze ve meyveyletanışmıştır Avrupalılar. Tarım teknikleri sayesinde ürünrekoltesi artmış, bunun neticesinde hayat standartları yükselmiştir. Müslümanlar Endülüs’ten çekildikten sonra yerlihalk uzun yıllar nasıl tarım yapılacağını bilememişti. 

9 -Müzik

Yukarıda ismini andığımız, Bağdatlı tanınmış müzisyenin yetenekli öğrencisi olan Ziryab, müzik yeteneği ve bilgisinde hocalarını geride bırakmış, halife tarafından hayli yüksek ücretler ödenerek Endülüs’edavet edilmişti. Pek çok yeniliği beraberindegetiren Ziryab, Kurtuba’da dünyanın ilk konservatuarını kurdu. Bunun yanı sıra ahenk vebeste derslerinin verilmesi, beşinci bas teli ilave edilen udun Avrupa’ya getirilmesi, ahşap mızrap yerine akbaba teleği kullanılması, serbest metrik ve ritmik parametreleri tanımlamak suretiyle müzik teorisinin tamamen yeniden düzenlenmesi Endülüs’teki faaliyetlerindendir. Müzik tarihçisi Julian Ribera ve birçok otorite, kontrpuan ve çoksesliliğin ilkönce Kurtuba konservatuarında geliştirildiğini söyler. Bin yıl boyunca canlı kalan bu eşsiz değer sayesinde dünya bugün birçok müzik türünün tadına varabilmektedir.

10 - Astronomi

Endülüslü astronomlar dünyanın büyüklüğünü Yunanlardan daha doğru bir şekilde hesapladılar, astronomiyi matematikle birlikte uygulayarak çok sayıda eser verdiler ve yeni aletler icat ettiler. İbn Rüşd de Batlamyus modelini reddederek kâinat için eşmerkezli bir model teklif etmiştir.Câbir bin Eâh “Câbir’in Teodalit”i diye bilinen çubuklu bir güneş saatinin mucidiydi. Azimut kadranı denilen bu saat, Avrupa’da ancak üç asır sonra Alman astronomi bilgini ve matematikçisi Regiomontonus tarafından 1450’de onun modeline uygun olarak yeniden yapılabilecekti.

Prof. Salim Ayduz kimdir?

Professor Salim Ayduz was the Director of Heritage Department at The British Muslim Heritage Centre (BMHC) in Manchester and he was a lecturer at the Istanbul Medeniyet University and Fatih University, Istanbul for many years. He was a visiting scholar at the Indiana University, USA, and University of Manchester. His research interests include Islamic science, technology, and particularly history of Ottoman Science, Technology and Civilization. He is a respected academic who has published and contributed to an array of texts. He published many scholarly books and articles in his field and participated in numerous national and international symposia with original papers. He recently published two manuscripts on The Mamluk and The Ottoman art of war. He is the co-editor of The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science and Technology in Islam, (Ibrahim Kalin, Editor-in-Chief; Oxford University Press, New York, 2014). He is a member of the Turkish History of Science Society (TBTK), Istanbul.