Türkiye, İngiltere ve Irak Hükümetleri beyninde Ankarada 5 haziran 1926
tarihinde münakit hudut ve münasebatı hasenei hemcivarî muahedenamesinin
tasdiki hakkında kanun
(Resmî Ceride ile neşir ve ilânı : 18/VII/1926 - Sayı : 423)
No. ;
911
BİRÎNCÎ MADDE — Türkiye, İngiltere ve Irak Hükümetleri arasında Ankarada
5 haziran 1926 tarihinde imza olunan hudut ve münasebatı hasenei hemcivarî
muahedesi Büyük Millet Meclisince kabul ve tastik olunmuştur.
İKİNCİ MADDE — İşbu muahedenin icrayi ahkâmına İcra Vekilleri Heyeti
memurdur.
s 7 haziran 1926
TÜRKİYE, İNGİLTERE VE TRAK HÜKÜMETLERİ BEYNİNDE ANKARADA 5 HAZt-
RAN 1926 TARİHİNDE MÜNAKİT HUDUT VE MÜNASEBATI HASENEİ HEMCÎVARÎ MUAHEDESİ
Bir taraftan
Türkiye Reisicumhuru Hazretleri;
Ve diğer taraftan
Haşmetlû Büyük Britanya ve İrlanda Kıraliyeti müttehidesi, Maverayi Ephar Britanya arazisi
Kiralı ve Hindistan İmparatora Hazretleri ve Haşmetlû Irak Kiralı Hazretleri;
Lozanda imza edilen 24 temmuz 1923 tarihli Muahedenin Türkiye ile Irak arasındaki hududun
tayini hakkındaki ahkâmını derpiş ederek Iraki müstakil bir devlet ve kendisile İngiltere
arasında münakit 10 teşrinievvel 1923 ve 13 kânunusani 1926 tarihli Muahedelerden münbais
münasebatı malısusayı tanıyarak hudut mmtakasında aralarındaki ahenk ve hüsnü âmizişi ihlâl
edebilecek her gûna hâdisatı bertaraf etmek arzusile
Bu bapta bir muahede aktine karar vermişler ve berveçlıi zir murahhaslarını tayin etmişlerdir.
Şöyle ki:
Türkiye Cumhuriyeti Reisi Hazretleri:
izmir mebusu ve Türkiye Cumhuriyeti Hariciye vekili Doktor Tevi'ik Rüştü Beyefendi
Hazretleri;
Haşmetlû Büyük Britanya ve İrlanda Kıraliyetı müttehidesi, Maverayi Ephar Britanya arazisi
Kiralı ve Hindistan İmparatoru Hazretleri:
Haşmetlû Britanya Kiralı Hazretlerinin Türkiye Cumhuriyeti nezdinde Fevkalâde sefir ve
Murahhası Esaletlû Sir Ronald Charles Lindzcy. K. C. M. G. B. C. V. O. Hazretleri;
Haşmetlû Irak Kiralı Hazretleri:
Irak müdafaai milliye vekil vekili Miralay Nuri Sait C. M. G. D. S. O. Hazretleri.
Müşarünileyhim yolunda ve muntazam bulunan salâh Lyetııamelerini tebliğ ettikten sonra ahkâmı
âtiyeyi kararlaştırmışlardır: ~
No. 911 — 1016 — 18 - VII -1926
T Birinci fasıl
Türkiye ile Irak arasındaki hudut
r _ _ ,. ,._, Madde — 1
Türkiye ile Irak arasındaki hattı hudut Cemiyeti Akvamın 29 teşrinievvel 1924 tarihli içtimamda
takarrür etmiş olan güzergâha tevfikan berveçhi zir sureti katiyede tayin edilmiştir:
Dicle nehri ile Kabur çayının noktai iltikalarmdan bed ile Kabur çayının hattı mutavassıt
veya Talvegini takiben mezkûr çayın Hazil çayı mültakasma kadar;
Sirnezden geçen çay mültekasının membaa doğru üç kilometrede kâin bir noktasına kadar
Hazil çayının hattı mutavassıt veya Talvegi;
Bu noktadan itibaren Sirnezden geçen çay kolu havzasının şimalindeki tepeye kadar Şarka
•doğru giden bir hattımüstakim; bu havzanın Şimalindeki tepeden Bilâkis dağına kadar;
Bu noktadan itibaren Bayçu çayının Rohozakdaki kolunun membaına kadar;
Bu çay ile Robozakm Şark - Cenubu şarkisiııdeki 6834 rakımından inen çayın Robozkm cenubunda
kâin mültaka kısmına kadar; 6834 rakımlı tepeden Şimal - Şarkı şimalisindeki boğaza kadar
bir hattı müstakim;
Şark istikametini takiben bu Boğazdan inen küçük çay Talveginin Kabur çayı ile noktai iltikasma
kadar;
Kabur çayı mansabına doğru tahminen bir buçuk kilo metre boyunca mezkûr çayın Aruş ve
Gramus mıntakasından inen bir çay ile iltikasına kadar;
Bu çayı takiben, Kaşuraden gelen çayı şimalde bırakarak birincisi Gcramustan ve ikincisi
Aruştan inen iki mühim kolun yekdiğerile telâkisine kadar;
Bu mültakadan balâda mevzubahs olan iki kolun arasındaki suların hattı taksimi üzerinde
6571 rakımına Şarka doğru müntehi olan bu vadi Talvegi;
Evvelkinin şarkında kâin 9063 rakımına kadar bu hattı taksimi meyah ve sonra Lizen çayı havzasının
cenup tepesile Geramustan gelen kol havzası ve tepesinin noktai telâkisine kadar;
- Ora - dan inen Zap çayı kolu havzasının şimal tepeleri boyunca bu Sonuncu tepe hattı;
Duskiyanın tahminen iki kilometre Garp - Şimali garbisindeki tepesine kadar;
Duskiyamn kurbinde ve Şimali şarkisinde kâin bu zirveden Zap kolunun membaına kadar bir
hattı müstakim;
Zap çayına kadar bu kolun mecrası;
Zap çayını mansabına doğru takiben Baishukanın bir kilometre cenubunda kâin bu noktaya
kadar;
Bayhinin cenubundan ve çalın şimalinden geçen çay havzasının cenup tepesine kadar şark
istikametinde;
Boricandan geçen Zap kolunun cenup hattıbalâsı boyunca imtidat eden ve Şilükün Garp - Cenubu
garbisinde Avmarekin membaına yakin bulunan noktaya kadar bir hattı müstakim;
îşbu membaa kadar bir hattı müstakim;
Bu membadan Avmarekin garbi kolu, Kasrik ve Nervek arasındaki boğaza inen küçük çay
mültekasına kadar;
Bu küçük çay kendi membaına kadar;
Mültekası Nervek şimalindeki Avmarekin şark kolundan müteşaıp suya kadar en kısa mesafe;
Bu su kendi mansabına kadar;
Bu mültekadan Avmarek ile Rudbarşin sularının ayrıldığı hattıbalâya olan en kısa mesafe;
Bu hattıbalâ, Şeyh Muammer kurbündc ve şimalinde bu çaya akan Rudbarşin kolu membaına en
yakin olan noktaya kadar;
Bu membaa kadar bir hattı müstakim;
Balâda zikrolunan kol - deh - nin biraz cenubunda ve çayın mansabına kadar mansabına doğru
akan Rudbarşindir;
No. 911 — 1017 — 18 - VII - 1Ö2Ğ
Bu çay kendi membaına kadar;
Bu membadan Rudbarşjn ve Herkinin gark ve garbindeki Şemsdinan kolu sularını ayıran hatti'
balâya kadar en kısa mesafe;
Bu noktadan işbu kolu besleyen en yakin çaya en kısa mesafe;
Bu çay ve marüzzikir kol Şemsdinan suyuna kadar;
Bu mültekadan Şemsdinan suyu havzasının cenubî tepesine en yakın meşale;
Bu tepe upahm şark ve kurbünden geçen Haeıbey çayı ve kolunun beynindeki zirve hattile tekatıt
noktasına kadar;
En kısa bir battı müstakim üzere Haeıbey çayına kadar uzayan bu tepe hattı;
Haeıbey çayı membaına doğru Iran hududuna kadar.
Maamafih balâdaki battı hudut Aşute ve alâmun cenubunda bu iki mahalli yekdiğerine rapteden
yolun Irak arazisinden geçen kısmını Türk arazisi dahilinde bırakmak üzere tadil edilmiştir.
Madde — 2
Birinci maddenin son fıkrası kaydi tahtında, mezkûr maddede tesbit edilen hattı hudut,
işbu Muahedeye merbut 1/250,000 mikyasında harita üzerinde tersim edilmiştir. Metin ile harita
arasında ihtilâf zuhurunda metin muteber olacaktır.
Madde — 3
Birinci maddede tasrih edilen hattı hududu arazi üzerinde tayin etmek üzere bir tahdidi hudut
komisyonu teşkil edilecektir. İşbu komisyon Türkiye Hükümeti tarafından tayin edilecek iki ve
Britanya ile Irak hükümetleri taraflarından müştereken tayin edilecek iki murahhas ile muvafakat
buyurduğu takdirde tsviçre Reisicumhuru tarafından isviçre tebaası meyanından tayin edilecek
bir reisten mürekkep olacaktır. İşbu komisyon sürati mümkine ile her halde bu Muahedenin
mevkii meriyete vazmdan itibaren altı ay zarfında içtima edecektir. Komisyonun mukarreratı
ekseriyeti âra ile ittihaz edilecek ve bilcümle Tarafeyni Âliyeyni Âkideyn için vacibürriaye
olacaktır.
Tahdidi hudut komisyonu her halde işbu Muahededeki tarifatı pek yakından takibe gayret edecektir.
Komisyonun masarifi Türkiye Ve Irak arasında mütesaviyen taksim edilecektir. Alâkadar
Devletler, komisyonun vazifesini ifa edebilmesi için lâzım gelen ikamet, amele, malzeme (Kazık,
İşaret taşı) ye müteallik bilcümle hususatta gerek doğrudan doğruya gerek memurini mahalliye
vasıtasile tahdidi hudut komisyonuna muavenet etmeği taahhüt eylerler.
Mezkûr Devletler bundan başka komisyon tarafından vazedilecek nirengi mevzularına, hudut
işaretlerine, kazık ve alâmetlere riayet ettirmeği taahhüt ederler.
Hudut işaretleri, birinden diğeri görülebilecek surette vazedilecek ve üzerlerine numara konulacaktır.
Bunların mevkileri ile numaraları bir harita üzerinde gösterilecektir.
Tahdidi hudut zabıtnamei katisi ve buna merbut haritalarla vesaik üç nüsha olarak tanzim edilecek
ve bunlardan ikisi hemhudut devletlerin hükümetlerine ve üçüncüsü, musaddak suretleri
Lozan muahedesini imza eden devletlere tebliğ edilmek üzere, Fransa cumhuriyeti hükümetine
ita edilecektir.
Madde — 4
Birinci madde mucibince Iraka terkedilen arazideki ahalinin tabiiyeti Lozan muahedesinin 30,
S6 ncı maddelerine tevfikan halledilecektir.
Tarafeyni Âliyeyni Akideyn mezkûr Muahedenin 31, 32 ve 34 ncü maddelerinde münderiç
hakkı hiyarm işbu Muahedenin mevkii meriyete girdiği tarihten itibaren on iki ay müddetle carî
olabileceğini kararlaştırmışlardır.
No. 911 — 1Û1Ö — İS - VII -1926
Maamafih Türkiye balâdaki ahaliden hakkı hiyarlarmı Türkiye tabiiyeti için istimal edenlerin
işbu haklarını tanımak hususunda serbestli hareketini muhafaza eder.
ST Madde — 5
Tarafeyni Âkideynden her biri birinci maddede tasrih edilen hattı hududu kati ve taarruzdan
masun olmak üzere kabul ve bunu tadile matuf her türlü teşebbüsten tevakki etmeği taahhüt eyler.
ikinci fasıl
Münasebatı hasenei hemcivarî
Madde — 6
Tarafeyni Âliyeyni Âkideyn, müsellfıh bir veya bir kaç eşhasın civar hudut mıntakasmda yağmagerlik
veyahut şakavet icrası maksadile vukubülacak istihzaratma yedi iktidarlarında bulunan bil-'
cümle vesait ile muhalefet etmeği ve bunların hududdan müruruna mâni olmağı mütekabilen taahhüt
ederler.
' * " ' Madde — 7
On birinci maddede zikredilen salâhiyettar memurin civar hudut mıntakasmda yağmagerlik
yahut şakavet icrası için bir veya bir kaç müseilâh eşhasın istihzaratda bulunduklarını istihbar
ettikleri zaman yekdiğerlerini mütekabilen ve bilâ imhal haberdar edeceklerdir.
Madde — 8
On birinci maddede zikredilen salâhiyettar memurin bulundukları arazi dahilinde ika edilmiş
olabilecek bilcümle yağmagerlik ve haydudluk efalinden mütekabilen yekdiğerlerini haberdar
edeceklerdir.
Haberdar edilecek Taraf memurini yedi iktidarlarında bulunan bilcümle vesait ile bunların faillerinin
huduttan müruruna mâni olmağa gayret edeceklerdir.
Madde — 9 "
Müseilâh bir veya bir kaç eşhas civar hudut mıntakasmda bir cinayet veya cürüm ika ettikten
sonra diğer hudut mmtakasına ilticaya muvaffak oldukları takdirde bu son hudut ııımtakası
memurini işbu eşhası silâhlarile ve yağma ettikleri eşya ile birlikte kanuna tevfikan tebaası bulundukları
Tarafın memurinine teslim etmek üzere tevkif etmeğe mecburdurlar.
Madde — 10
Muahedenin işbu faslının tatbik edileceği hudut mmtakası Türkiyeyi Iraktan tefrik eden bütün
hudut ile bu hududun bir ve diğer tarafında yetmiş beşer kilometre derinliğinde bulunan mmtakadır.
Madde — 11 "" ' ,
Muahedenin işbu faslını tatbik ile mükellef salâhiyettar memurin berveçhi zirdir:
Umumî teşriki mesaiyi tanzim ve ittihaz olunacak tedabirin mesuliyetini deruhde etmek üzere;
Türkiye tarafından: Askerî hudut kumandanı,
Irak tarafından; Musul ve Brbil mutasarrıfları,
Malûmatı mahalliyenin ve tebligatı müstacelenin teatisi için;
Türkiye tarafından : Valilerin muvafakatile tayin edilecek memurin,
No. âlî — 1019 — 18 - VII -1926
Irak tarafından : Zaho, Amadia, Zibar, Rovanduz kaymakamları.
Türkiye ve Irak Hükümetleri, gerek on üçüncü maddede zekredilen daimî hudut komisyonu marifetile
ve gerek tariki siyasî ile yekdiğerini haberdar ederek, esbabı idariyeden dolayı, salâhiyettar
memurlarının listesini tadil edebilirler.
Madde — 12 ' '
Türkiye Ye Irak memurları diğer Tarai tcbeasmdan olup bilfiil onun arazisinde bulunan âşair
rüesa, şeyh veyahut diğer azası ile resmî veya siyasî mahiyeti haiz her nevi muhabereden
istinkâf edeceklerdir. Tarafeyni Âkideyn hudut mmtakasında bir veya diğer devlet aleyhine
müteveccih hiç bir güna propaganda teşkilâtına ve içtimaa müsaade ctmiyeceklerdir.
Madde — 13
Muahedenin işbu faslmrn ahkâmının icrasını teshil ve umumiyetle hudut üzerinde münasebatı
hasenei lıemeivariyi idame etmek üzere vakit vakit Türkiye ve Irak Hükümetleri tarafından
mütekabilen tayin edilecek müsavi adedde memurinden mürekkep daimî bir bııdrtt komisyonu
teşekkül edecektir.
Bu komisyon en az altı ayda bir kere ve ahval ieabettirdiği takdirde daha ziyade içtima edecektir.
Münavebeten Türkiye ve Irakta içtima edecek olan bu komisyon 'muahedenin bu faslının ahkâmının
icrasına müteallik mesaili ve alâkadar hudut mmtaka memurları arasında bir itilâfa müncer
olmayan diğer her nevi hudut mesailini sureti dostanede halletmek vazifesile mükellef olacaktır.
Komisyon işbu muahedenin mevkii meriyete girdiği tarihi takibeden iki ay zarfında birinci
defa olarak Zakoda içtima edecektir.
Üçüncü fasıl
Ahkârm umumiye
Madde — 14
Her iki memleket arasında menafi i müştereke sahasını tevsi etmek masadile Irak hükümeti işbu
Muahedenin mevkii meriyete vazı tarihinden itibaren yirmi beş sene müddetle berveçhi zir alacağı
aidatın yüzde onunu Türkiye Hükümetine tesviye edecektir.
A) 14 mart 1925 tarihli imtiyaz mukavelenamesinin onuncu maddesi mucibince «Türkiş petroleum
kumpani» den,
B) Balâda muharrer imtiyaz mukavelesinin altıncı maddesi mucibince petrol ihraç edebilecek
olan şirketlerden veya eşhastan,
S) Balâda zikredilen imtiyaznamenin 33 ncü maddesi mucibince teşekkül edebilecek olan muavin
şirketlerden.
Madde — 15
Türkiye ve Irak dost Devletler arasında carî usule tevfikan bir iadei mücrimin muahedesi
akdetmek üzere mümkün mertebe süratle müzakerata girişmeğe karar vermişlerdir.
Madde — 16
Irak hükümeti kendi arazisinde ikamet eden eşhası işbu Muahedenin imzasına kadar Türkiye
lehindeki efkâr ve harekâtı siyasiye]erinden dolayı izaç ve tazip etmemeği ve kendilerine tam vo
mutlak bir af fi umumî bahşetmeği taahhüt eder.
Bu babda ita olunmuş hükümlerin kâffesi iptal edilecek ve derdest bulunan bilcümle takibat
tevkif olunacaktır.
I
No. 911 — İ02Ö — 18 - VIÎ -1926
Madde — 17 rf
İşbu muahede tastiknameleriıı teatisinden itibaren mevkii meriyete girecektir.
işbu Muahedenin ikinci faslı bu Muahedenin mevkii meriyete girdiği tarihten itibaren on
sene müddetle merî kalacaktır.
îşbu muahede mevkii meriyete girdiği tarihten itibaren iki sene hitamında Tarafayni Âkideynden
her biri işbu faslı kendisine aidiyeti itibarile fesetmek hakkım haiz olacaktır. Keyfiyeti
fesih ihbar edildiği tarihten bir sene sonra müessir olacaktır.
Madde — 18
tşbu Muahede Tarafeyni Âliyeyni Âkideyn tarafından tastik edilecek ve tastiknameler miimkin
mertebe süratle Ankarada teatî edilecektir. Muahedenin musaddak suretleri Lozan muahedesini
imza eden Devletlere gönderilecektir.
Tasdikanlilmeal balâde isimleri zikredilen Murahhaslar işbu Muahedeyi imza ve zirini temhir
etmişlerdir.
Ankarada 5 haziran 1926 tarihinde üç nüsha olarak tanzim edilmiştir.
Cumhuriyet Riyasetine tebliği : 9 - VI • 1926 tarih ve 1/981 No. h tezkere ile
Berayi neşir ve ilân kanunun Başvekâlete tebliğ
edildiğini müşir Cumhuriyet Riyasetinden mevrut .. .
tezkerenin tarih ve numarası : 20 - VI - 1926 ve i/554
Müzakeratı ihtiva eden zabıt ceridelerinin cilt ve Cüt Sayıfa
sayıfası : 26 170,189:192,200,219:222
l§bu kanunun alâkadar olduğu diğer kanunların
numaraları : . -
No comments:
Post a Comment