ABD-Çin gerginliği, Tayvan sorunu ve çip üretimi - Yazarı : E.Büyükelçi Önder Özar

 ABD-Çin gerginliği, Tayvan sorunu ve çip üretimi 

Yazarı : E.Büyükelçi Önder Özar

(Yazı, yeni ANA kültür Sanat Dergisinin Kasım-Aralık 2022 sayısında yayınlandı) 

Rusya'nın 24 Şubat 2022 günü Ukrayna'ya saldırısıyla başlayan savaşın neden olduğu travmalar  uluslararası ilişkiler gündeminin ön sırasında yer almayı sürdürürken, ABD - Çin arasındaki gerginliğin tırmanması dikkat çekici bir boyut kazandı. Geçen Ağustos ayında ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Taiwan'ı ziyareti, Çin'in sert tepkisi ile karşılandı. Çin'in bu konuda yaptığı açıklama ile Çin tarafının görüşü şöyle özetlenebilir:

- Bir tek Çin vardır.Tayvan Çin'in toprak bütünlüğüne dahildir. Bu husus, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda 1971 yılında kabul edilen 2758 sayılı kararla tanınmıştır. 

- 1949 yılında kurulmasından bu yana Çin Halk Cumhuriyeti'i 181 ülke tanımıştır. Bir tek Çin ilkesi uluslararası topluluğun oydaşması ile kabul edilmiştir.

- ABD  1979 yılında Çin - ABD Diplomatik İlişkilerin Kurlması Ortak Bildirisinde, ABD Çin Halk Cumhuriyeti Hükumeti'inin ÇİN'in tek meşru hükumeti olduğunu kabul etmiştir. Birleşik Devletler halkı ancak bu anlayışla Tayvan halkı ile kültürel, ticari ve benzer alanlarda gayriresmi ilişkiler idame edebilir. 

Pelosi'nin Taiwan ziyaretinin gerçekleşmesi üzerine, Çin  deniz gücünün Taiwan yakınında büyük çapta tatbikat yapması ortamı büsbütün gerginleştirdi. ABD Başkanı Biden,  Pelosi'nin ziyaretinin kişisel girişimi olduğunu, Anayasa'ya göre, Kongre'nin yani yasama erkinin yürütme erkinden bağımsız olduğunu açıklamak zorunda kaldı. 

ABD Temsilciler Meclisi Başkanı'nın, ABD'nin "tek Çin" politikasına bir başka deyimle sadece Pekin merkezli Çin Halk Cumhuriyeti'ni diplomatik olarak tanımasına karşın, Taiwan'ı ziyaret etmesindeki ısrarı nasıl açıklanabilir? 

Bu sorunun yanıtı çeşitli spekülasyonlara açık. Ancak, Taiwan'ın dünya çip ya da yarı iletkenler üretiminde ve tedarikinde çok önemli bir konumda olduğunu vurgulamak aydınlatıcı olabilir. Gerçekten, dünya çip üretiminde Taiwan yüzde 64 ile çok önemli pay sahibi. İlginç olan;  hem ABD'nin hem de Çin'in giderek artan çip ihtiyaclarını yerli kaynaklarından karşılayamadıkları ve bu alandaki en büyük tedarikçinin Taiwan olması. Dünya çip üretiminde ikinci durumda olan bir başka doğu Asya ülkesi de Güney Kore. Güney Kore'nin dünya çip üretimindeki payı yüzde 16. Samsung şirketi bu üretimin hemen tamamını karşılıyor. Çin, bu alanda yüzde 9 ile üçüncü, ABD ise yüzde 6 ile dördüncü sırada yer alıyor. 

Çip nedir? Dünya'da çip üretimi

Çip, genellikle silikondan yapılmış, yarı iletken madde içeren ve metal bir levha üzerine yerleştirilmiş elektronik bir devre. Entegre devre, yonga, mikroçip, tümleşik devre gibi isimlerle de bilinen bu önemli elektronik parça, küçük boyutuna rağmen modern elektronik sektöründe çok önemli bir  işleve sahip.

Yarı iletken bir ürün olan çiplerin yapımında silisyum elementi kullanılmakta. Mikro düzeyine rağmen makro çözümler üreten çipler, transistör, diyot ve belleklerde kullanılan, teknoloji sektörünün olmazsa olmazlarından. Günlük hayatımızda, akıllı telefonlardan ev aletlerine, otomobillerden bilgisayarlara kadar pek çok farklı sektörlerde kullanılıyor.

Fakat son zamanlarda Dünyada çip üreten ülkeler, bu konuda sıkıntı yaşamakta. Bu da çiplerin kullanıldığı, otomobil, bilgisayar, elektrik ev aletleri, cep telefonu gibi birçok elektronik aksamlı ürünün üretiminde sorunlara neden olmakta.

Dünyada çip kullanan ülkelerden en önemlileri, Çin, ABD, Tayvan ve Japonya. Dünya devi bu ülkelerin çip üretiminde sıkıntı yaşamasının temel nedeninin, dünyayı etkisi altına alan Covid-19’un olduğu görülüyor. Salgının neden olduğu olumsuz ekonomik koşullar nedeniyle birçok firma üretimi durdurdu. Fakat otomotiv ve elektronik sektöründeki ürünlere olan ihtiyaçlar azalmadı, hatta tam tersine  artarak devam etmekte. 

Dünyanın en büyük çip üreticilerinden bazılarını tanıyalım.

Intel

Dünyanın en büyük çip üreticisi olan Intel firması, merkezi Kaliforniya olan ünlü Silikon Vadisinde bulunan, 46 ülkede 110.000’den fazla çalışanı olan devasa bir yarın iletken üreticisidir. 1968 yılında kurulan bu şirket, kurulduğu günden bu yana artan üretim faaliyetleri ile Dünyanın en büyük çip üreticileri listesinde zirveye oturmayı başardı.

2009’dan bu yana Dünya çapında 31’den fazla satın alma gerçekleştiren Intel’in, 2022 yılı yaklaşık gelirinin yaklaşık 70 milyar dolar, toplam varlıklarının ise yaklaşık 150 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.

Samsung Elektronik

Dünyanın en büyük çip üreticileri arasında 2.sırada, 1969 yılında kurulan Güney Koreli elektronik şirketi Samsung yer almaktadır. 74 ülkede faaliyet gösteren Dünya devi şirket, 290.000 kişiyi istihdam ediyor.

Genel olarak Samsung en büyük akıllı cep telefonu üreticisidir. 

Tayvan Yarı İletken İmalat A.Ş (TSMC)

Dünyada çip üreten ülkeler arasında önde gelen Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC), Dünyanın en büyük bağımsız yarı iletken üreticisidir. 

Şirket, %17.4’lük bileşik yıllık büyüme oranıyla, 1994’ten beri hızla büyümüştür. Bünyesinde istihdam ettiği 50.000’den fazla kişi ile yılda 10 milyondan fazla çip üretmektedir.

SK Hynix Inc.

Resmi olarak Hyundai Electronics adıyla bilinen çip üretiminde uzmanlaşan SK Hynix Inc. şirketinin, Kore, ABD, Çin ve Tayvan’da tesisleri var. Asıl olarak Güney Kore merkezli bu üreticinin, yalnızca Güney Kore’de istihdam ettiği kişi sayısı 22.000’den fazladır.

Broadcom Inc.

1991 yılında kurulan Broadcom, merkezi Irvine, Kaliforniya’da bulunan halka açık bir Amerikan şirketi. Dünyada çip üreten ülkeler arasında önemli bir yere sahip Amerika’nın önde gelen şirketleri arasında yer alan Broadcom, çip üretimindeki uzmanlığı bilgisayarlardan akıllı telefonlara kadar uzanıyor ve onlarca büyük şirket için üretim yapıyor.

ABD'nin Çin'i hedef alan  kısıtlayıcı önlemleri

Çin'in teknoloji alanındaki ilerlemesinden kaygılanan ABD, bir yandan, Çin ile iklim değişikliği, sağlık ve uyuşturucu maddeler trafiği gibi alanlarda işbirliği konularını ele alırken, diğer yandan, Çin'in " uzun vadede ABD'nin ekonomi ve ulusal güvenliği açısından en büyük tehdidi oluşturduğu" anlayışını yaşama geçirmek için adımlar atmakta.  Çin'in iddialı hedefleri ve zorlayıcı politikalarının NATO üye ülkelerinin çıkarları, güvenliği ve değerleri için tehdit edici olduğu" savı NATO strateji belgesinde yer aldı. ABD Kongresinde yarı iletkenler ve diğer yüksek teknoloji alanlarında büyük yatırımlar öngören tasarıların  kabul edilmesi, Çin'in genelde teknoloji, özelde ise çip üretiminde öz yeterliğini kısıtlama girişimleri olarak yorumlandı. Çin'in en büyük çip üreticisi "Semiconductor Manufacturing International Corporation"ve diğer Çin üreticilerinin hisse senetlerinin Hong Kong borsasında değer kaybetmesi, ABD'nin ihracatı kısıtlayıcı önlemlerinin sonucu olarak değerlendirildi. 

ABD'nin geçen Ağustos ayında kabul edilen "Chips and Science" yasası ile yarı iletkenler ve diğer gelişmiş iletişim teknolojileri alanlarında araştırma, geliştirme, üretim ve nitelikli  işgücü yetiştirilmesi amacıyla toplamda 52,7 milyar dolar yatırım gerçekleştirilmesi öngörülüyor. Bu bağlamda, önemli bir yenilik getiriliyor:  Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation) yapılanmasında 'teknoloji, güvenlik ve yenilik' adlı  yeni bir birim kuruluyor. Bu birimin, yarı iletkenler, gelişmiş bilgisayar ve iletişim teknolojisi, gelişmiş enerji teknolojileri, kuantum enformasyon teknololojileri ve bioteknoloji alanlarına yoğunlaşması söz konusu.        

Diğer yandan, ABD, Çin'in çip üretiminde öz yeterliliğini kısıtlamak amacıyla ihracatta kontrol önlemlerini yoğunlaştırıyor, ABD uyruklu kişi ve kuruluşların Çin'li çip üreticileri ile çalışmalarını yasaklıyor, ayrıca Çin'e yönelik imalat girdileri ihracatını da kısıtlıyor. ABD Ticaret Bakanlığı, ileri teknoloji kullanan Çin'li bilgisayarlar şirketleri ile iş yapan tedarikçi şirketlerinin faaliyetlerini izlemeye alıyor.  ABD'nin, Çin'in gelişmiş bilgisayar çipleri ithalini, süper bilgisayarlar geliştirmesini ve gelişmiş yarı iletkenler üretimini kısıtlayıcı yaptırımları bir yıl önce Ağustos 2021'de uygulamaya başladığını belirtmek yerinde olur. 

Sıcak savaş çıkar mı?

ABD'nin kısaca aktarmaya çalıştığım bu ve diğer hamlelerinin, çip, yarı iletkenler ve iletişim teknolojilerinde Çin'in ABD'nin önüne geçmesini önlemeyi hedeflediği açık. Bir başka deyimle, dünyanın iki büyük gücü ABD ve Çin arasındaki iddialı rekabetin teknolojik üstünlük savaşına evrildiğini söylemek yanlış olmaz. Diğer yandan, Çin Komünist Partisinin Ekim ayındaki büyük kongresinde  parti genel sekreterliğine üçüncü kez seçilen Xi Jinping'in - ki Cin Halk Cumhuriyeti kurucu lideri Mao Tze Tung'dan sonra ilk kez böyle bir görev uzatması oluyor - Taiwan'ı ÇHC'nin sınırları içine katma niyetini saklamadığı bilinen bir husus.  Taiwan sorunu nedeniyle  iki dünya devinin bir sıcak çatışma içine çekilmesini önlemek, sadece ABD ve Çin'in değil, başta Birleşmiş Milletler Örgütü olmak üzere tüm dünya ülkelerinin görevidir.

,