İnönü ve dış politika ( 27 Eylul 216)

 

Yıl 1968 ,aylardan Eylul... İsmet İnönü İstanbul Kartal’da Kurna köyünde köylülerle sohbet toplantısı  düzenlemiş . O dönemde gerginlik yaşanan uluslararası ilişkilere değinen İnönü, bakalım, neler demiş.

“...Demek ki, dış politikada yakın olan tehlikeleri  görmek lazım. Yakın olan tehlikelere karşı memleketi  korumak esastır. Parti politikası olarak değil,memleket politikası  olarak söylüyorum. Dış politikada mümkün olduğu kadar düşman yaratmamaya çalışmalıyız.Düşmanlık üzerine politika yapmayalım. Bu tarz eğilimleri dikkatle takip edip, sakınalım.”

Gezisine devam eden İnönü  Gebze’de sözü yine dış politika konularına getirerek, şunları söylemiş:

“... Dış politikanın gergin olduğu zamanlarda memleketler ihtiyatlı bulunmayı, bir hadiseye buluşmamayı, kimseyle tutuşmamayı, kimseye sataşmamayı düşünsünler. ..

“ İsrail ile Arap dünyası  arasında yeniden en çetin çatışmalar çıkması ihtimali varmış gibi bir hava esiyor.Geçen  seneki İsrail-Arap harbi sırasında; bu harp büyürse,kıyamet bizim etrafımızda kopar diye hukumete söylemiştim. Biz bu harbin dışında kalacağız, tarafsız olacağız, demiştim. Hükumet de resmen açıklamamakla beraber, tarafsız denebilecek bir karışmama politikası takip etti.”

Bu arada bir yurttaş;” Ortadoğu devletleri arasında Türkiye’nin lider durum alması dış siyasetimiz bakımından daha uygun değil midir? diye sordu. İnönü bu soruya şöyle yanıt verdi:

“ Her iki tarafı büyük ölçüde destekler gözüken Amerika ve Rusya  bu Ortadoğu meselesine aylardır bir çare bulamadılar. Bulurlarsa onlar bulacaklar. Dikkat edilirse her ikisi ayrı bir tarafı haklı bulmakta. Lider vaziyeti almak için bir tarafı haklı bulmak, desteklemek lazımdır. Ortadoğu  olaylarında tarafsız kalmayı menfaatımıza, barış davamıza daha uygun bulurum.”

İnönü yalnız Ortadoğu’da olup bitenlerden değil, Orta Avrupa’da olup bitenlerden de  çok tedirgindi.Gebze’de o konudaki görüşlerini de açıklamıştı:

“ Olaylar bizden uzak  yerde farz edilebilir. Fakat NATO içinde bulunduğumuzdan bizim de yakından ilgimiz vardır. NATO müttefiki olmamız itibariyle vaziyetimiz naziktir. Dış politikada, Avrupa’da bir savaş çıktığı zaman mutlaka bizim etrafımızda cereyan edecek, bizi türlü sıkıntıya sokacaktır. Düşünerek, doğruyu bularak, fikirlerimizi açıkça söylüyoruz. Biz NATO’dayız. NATO içinde münasebetlerimiz vardır. Öte taraftan., Sovyet Rusya ile özellikle son senelerde iyi münasebetlerimiz gelişmektedir. Biz her türlü ihtimale karşı NATO içindeyiz. Genel politika olarak Sovyet Rusya ve Amerika’ya karşı düşmanlık politikası yürütülmesine karşıyız. Memleket için ihtiyatlı bir politika izliyoruz. Tahrik edici bütün ihtimallerden sakınırız. Amerika ve Sovyet Rusya ile düşmanlık politikası yürütülmesine içerde sebep olmayız, dışarda da bunu tasvip etmeyiz.”

Kaynak: Necdet  Uğur –İsmet İnönü – Yapı Kredi Yayınları   İkinci baskı Ağustos 1995 sayfa: 26 -27

UNESCO Resolution on Atatürk

UNESCO Resolution
on the
ATATURK CENTENNIAL Page. 69 http://unesdoc.unesco.org/images/0011/001140/114032e.pdf
"Convinced that personalities who worked for understanding and cooperation between nations and international peace will be examples for future generations,
"Recalling that the hundredth anniversaryof the birth of Mustafa Kemal Atatürk, founder of the Turkish Republic, will be celebrated in 1981,
"Knowing that he was an exceptional reformer in all fields relevant to the competence of UNESCO,
"Recognizing in particular that he was the leader of the first struggle given against colonialism and imperialism,
"Recalling that he was the remarkable promoter of the sense of understanding between peoples and durable peace between the nations of the world and that he worked all his life for the development of harmony and cooperation between peoples without distinction of color, religion and race,

"It is decided that UNESCO should colloborate in 1981 with the Turkish Government on both intellectual and technical plans for an international colloquium with the aim of acquainting the world with the various aspects of the personality and deeds of Atatürk whose objective was to promote world peace, international understanding and respect for human rights."

---

Iran's naval intercepts in the Strait of Hormuz

IRAN'S AGGRESSIVE NAVAL INTERCEPTS SERVE FOREIGN AND DOMESTIC PURPOSES By Farzin Nadimi Policy Alert August 26, 2016 Read this article on our website. The IRGC will likely continue using such incidents as a way to signal its domestic rivals, justify its large budget, and meet other goals, so Washington should remain vigilant and consider seeking an official channel for emergency communications. The strategic Strait of Hormuz has once again been the scene of close encounters between U.S. Navy vessels and speedboats from the Islamic Revolutionary Guard Corps Navy (IRGCN), leaving observers to guess at the motivations behind the Iranian moves. The multiple incidents that occurred this week raised the risk of miscalculation in a sovereignly cramped part of the world. On August 23-24, several IRGCN speedboats aggressively approached American warships as the latter were reportedly transiting international waters in or approaching the Strait of Hormuz in accordance with maritime law. On each occasion, the Iranians conducted what the U.S. Navy called "unsafe intercepts," crossing the bows of the American ships at high speed and close range without any attempt to establish radio contact. In at least one of the incidents, they even reportedly uncovered their weapons. During yet another incident on August 25, the USS Squall fired several warning shots well in front of the Iranian boats to warn them off. These events are only the latest example of provocative encounters between American and Iranian naval forces in the Persian Gulf -- especially by the IRGCN, which is much more prone to such behavior than Iran's regular navy. It is certainly not a new thing for IRGCN boats to harass Western and American ships crossing the strait. They have also made it a habit to conduct surprise live rocket fire exercises in proximity to U.S. Navy vessels in the international waters of the Persian Gulf, most recently on August 15 according to Defense News. The nature and timing of the latest incidents provide some clues about the intentions of the IRGC's high-risk behavior. In particular, the provocations may have a domestic political dimension, aimed at those within President Hassan Rouhani's government who advocate better relations with the West. The IRGC is closely aligned with Supreme Leader Ali Khamenei's hardline circle and frequently takes actions in accordance with his spoken or unspoken policies. During an April 16 appearance before U.S. service members in the United Arab Emirates, Defense Secretary Ash Carter characterized America's military role in the Gulf as "part of the system of deterrents and countering Iran's malign influence in the region." IRGCN admiral Ali Fadavi responded to those words on August 11 -- according to the IRGC-affiliated Fars News Agency, he took them as both a sign of American weakness and an opportunity to lash out at domestic rivals: "That statement shows the U.S. and its allies have not been able to deter us in the region...[T]his is a very important revelation because it shows they are still on the defensive...But while the IRGCN has been on the forefront of the confrontation with the Americans in the past thirty years, there are people in our own country who fail to believe in the potential of such power. This is a huge injustice to the Islamic Republic and its people. Those people seek entente with the Satan while ignoring the power of the Islamic Revolution and the vulnerability of our enemies." Fadavi made similar remarks on July 26, reiterating the good-versus-evil nature of the U.S.-Iranian confrontation, according to Tasnim News. He has been more vocal in general recently, in an apparent attempt to re-rationalize the United States as the main enemy despite the (narrow) diplomatic window opened by the Rouhani-brokered nuclear deal. Such a mindset may help the IRGCN justify its recent naval provocations, casting them as Iran's primary means of curbing U.S. naval movements near its territorial waters. The hardliners might also need to refresh their confrontation with America in order to justify the substantial budgetary allocations they receive each year for operational and R&D purposes. Another possibility is that the regime hopes to stimulate global oil markets by causing problems in the Gulf; for example, Reuters reported yesterday that oil prices rose by 1 percent as a direct result of this week's incidents. Whatever the case, the IRGC needs to understand that if Iran is to alleviate the international pressures and other constrictions that are still hampering its long-term economic and diplomatic progress, it will need to behave more responsibly and adhere to a more professional and nonconfrontational stance in the Persian Gulf region. In the meantime, observers should not be surprised if the naval harassment continues in the coming weeks. Washington should therefore be especially vigilant, and perhaps seek a direct means of communication with Iranian authorities during such incidents. While diplomatic lines of communication such as the one between Secretary of State John Kerry and Foreign Minister Mohammad Javad Zarif are useful in defusing potential escalation in the region, Washington needs a more reliable emergency communication channel that can stand the test of time. Farzin Nadimi is a Washington-based analyst specializing in the security and defense affairs of Iran and the Persian Gulf region. THE WASHINGTON INSTITUTE FOR NEAR EAST POLICY1111 19TH STREET NW, SUITE 500 WASHINGTON, DC 20036

The Future of Iraq

Published on September 7th, 2016 |                                 

Promised Democracy: The Future of Iraq

• Click to share on Pinterest (Opens in new window)
• Click to share on Tumblr (Opens in new window)
• Click to share on Reddit (Opens in new window)
• Click to share on LinkedIn (Opens in new window)
• Click to share on Pocket (Opens in new window)

by Ryan J. Suto
The current US presidential campaign debate on Middle East policy has focused disproportionately on the US response to the Islamic State (ISIS or IS). This series will focus instead on five alternative Middle East policy challenges facing the next president. This first part discusses the importance of the future of US policy toward Iraq.

Democracy is not illusive in Iraq. To help the war-torn country get there, however, the United States must finally engage in long-term thinking. In a departure from the policies of past administrations, the next president should support the democratic potential of Iraqi youth by exploring policy options geared toward the health of the country’s next generation.
At present, a central problem with the potential for democracy in Iraq has been the ethno-sectarian divisions that have become hyper-pronounced since the end of the Saddam Hussein era in 2003, encouraged by the demographically based institutions of Iraq’s 2005 constitution. The US-led invasion of Iraq weakened the state apparatus, which was further crippled by the policy of de-Ba’athification. These shortsighted policies rendered the Iraqi state unable and—under former Prime Minister Nouri al-Maliki—unwilling to continue basic social services, maintain an adequate security sector, or administer justice in a fair and nonsectarian manner. State service deficiencies created an opportunity for non-state actors, such as terrorist groups, to gain the support of significant numbers of Iraqis by offering protection and community support via sectarian polarization. If the US continues to support sectarian groups, such as the Hashd al-Shaabi, to counter other sectarian groups perceived as more extreme, such as IS, that policy risks further entrenching civil strife in the country.
Moreover, during the past 13 years, short-sighted Iraqi elites have habitually engaged in wide-ranging corruption while extremist groups have engaged in criminal activity to obtain resources, weapons, and sectarian-based justice and security—all the while recruiting young Iraqis who have few options for supporting or starting their families. Indeed, the generation of Iraqis who know nothing beyond ethno-sectarian social divisions, violence, and widespread corruption poses the biggest threat to Iraq’s future potential for democratic governance. Those youth who can escape, thanks to financial resources or academic prowess, do so, leaving others to struggle in a poor economy and often with war-related mental illness.
Given divisive political structures, Kurdish plans for independence, and a rising transnational Shia identity, Iraq faces a severe existential crisis. Democracy researchers have long stressed the importance of trust within democratic culture: citizens must trust that competing groups share similar fundamental beliefs regarding the limits and roles of government. By sharing basic values—the continued existence of state and the right of competing groups to exist, for example—democratic societies limit the realm of violent conflict because violence is not necessary, and is too costly, to maintain a seat at the civic table. This is why demographic heterogeneity generally, though not inherently, hampers democratic consolidation. If Iraq’s challenges go unaddressed, the country’s youth will continue to mature with no trust for, shared values with, or tolerance of their compatriots of other ethnic and religious communities, making eventual democratization a fantasy.
As such, if the next US president is serious about supporting the Iraqi people, he or she must devote attention, resources, and long-term thinking to the next generation of Iraqis. By abandoning the bad habit of arming various belligerents in conflicts, Washington could help Iraq progress by promoting civil society and political participation (without counter-terrorism aims and conditions), and abstaining from policy contradictions.
More specifically, the United States should support a weapons buy-back program as a complement to traditional mechanisms for job creation, similar to one instituted in 2004 and supported by then-Prime Minister Ayad Allawi. Such an initiative would create a cash-flow avenue for Iraqis that does not stem from extremist groups and helps to reduce the hundreds of thousands of American weapons in the country. As young men with no money are generally the most dangerous demographic, efforts to spread wealth and remove weapons will support long-term stability.
Next, Washington should promote anti-corruption and security-sector reform. The goal here would be to kindle renewed trust among young Iraqis in the formal institutions of governance. If such institutions begin to administer impartial justice, young Iraqis will more likely support and seek the redress of these institutions. The state itself must undergo institutional reform processes—such as anti-corruption efforts and judicial capacity-building—in order to have the capacity to support the strengthening of accountability and access to justice in Iraq.
Lastly, US policy toward Iraq should encourage direct efforts to help Iraqi youth move past current conflicts and imagine their own Iraq. For their entire lives young Iraqis have witnessed ethno-sectarian discrimination by the Iraqi state apparatus or violent militias. Before any project can foster institutional trust in the state’s ability to fairly mete out benefits and punishments, the past must be addressed in some capacity, signaling to those who have felt wronged that accountability now exists for past transgressions. Conflict between ethnic and religious groups must be addressed in more localized truth-telling mechanisms, along with considerations for mixed dialogues, prayer sessions, and other events. Although conventional wisdom speaks of national post-conflict reconciliation to move beyond conflict and toward trust, the reality of more than a decade of violence in Iraq requires locally-based reconciliation mechanisms, such as community truth-telling commissions and inter-faith prayer services.
By helping to address economic stress and the saturation of weapons, reform state institutions, and invest in reconciliation mechanisms, US policy can support local leaders in decreasing the influence of extremist groups among Iraqi youth, promote a safer daily existence, begin to re-build trust in government institutions, and advance democratic values and trust between the various ethno-religious groups in such a diverse country. This long-term, generational focus and investment in Iraq’s future is the only way US policy can effectively engage in the democracy promotion it claimed to support 13 years ago.

Photo: Iraqi boys listen to instructions from their teacher during a practice session in the Taek Won-Do dojo of the Mujamma Youth Center, Mujamma, Iraq, Courtesy of United States Forces Iraq via Flickr.
Ryan J. Suto is a writer on the United States and the Middle East. He graduated from Syracuse University’s Law and Public Diplomacy program, where he received certificates in Middle Eastern affairs, international law, and post-conflict reconstruction.

Opponents of JCPOA in the US are helping Iran's hardliners

Our Hardliners Are Still Helping Iran’s Hardliners

• Click to share on Pinterest (Opens in new window)
• Click to share on Tumblr (Opens in new window)
• Click to share on Reddit (Opens in new window)
• Click to share on LinkedIn (Opens in new window)
• Click to share on Pocket (Opens in new window)

by Paul R. Pillar
The unrelenting urge among American politicians to keep punishing Iran—or more precisely, to be seen supporting steps with that objective—continues to work against sensible statecraft and U.S. interests in multiple respects. One of those respects concerns how measures taken by the United States affect political competition within Iran.
Here’s the current background to questions of U.S. policy toward Iran. The most important development in recent years regarding such policy—the Joint Comprehensive Plan of Action, the formal name for the agreement that limits Iran’s nuclear activity—has been in effect for over a year. According to the International Atomic Energy Agency, which does the detailed monitoring of the Iranian program, Iran is fully in compliance with its obligations under the agreement. Those in the United States who have opposed any agreement with Iran all along continue to seek any possible basis for accusing Iran of violations. One of the most recent such accusations concerned some issues of implementation that opponents described as “secret exceptions” granted to Iran. They were in fact not that but rather were typical of the detailed questions that inevitably arise in implementation of any agreement this extensive. A Joint Commission was created under the agreement precisely to resolve such questions, and it has successfully been doing exactly that. The principal real questions of adherence to the agreement involve whether the United States and the West have been fully living up to their obligations regarding sanctions relief and refraining from further steps to damage the Iranian economy.
Despite the record of Iranian compliance, the months since conclusion of the JCPOA have seen a stream of anti-Iran bills introduced in Congress. Examination of most of these bills yields little idea of how if they were to come into effect they would advance any U.S. interests pertinent to Iran, and little evidence of any thought that in this respect went into the writing of the bills. The bills instead seem to be vehicles for members to demonstrate, through their sponsorship or support of such legislation, their anti-Iran credentials.
Typical of these proposals is a recent amendment introduced by Representative Ron DeSantis (R-FL) that would require any issuer of securities, as it registers with the Securities and Exchange Commission, to declare in its registration statement whether it does business in Iran or with any entity organized under the laws of Iran. Although this may sound like an innocent requirement for information, existing law already requires such a disclosure by issuers of securities with regard to any business done with the government of Iran, the Revolutionary Guard Corps, the Iranian central bank, the entire Iranian petroleum industry, and certain other Iranian individuals and entities subject to sanctions. So the DeSantis amendment would only serve to impose the reporting requirement on those dealing with portions of the Iranian private sector that not only have no connection with the Iranian regime but also have given no reason to be sanctioned in the long history of U.S. sanctions legislation directed against Iran. This would discourage commerce with the very sectors in Iran that are most in favor of peaceful engagement with the rest of the world. The legislation would be counterproductive with regard to any political and economic evolution in Iran in a direction favorable to U.S. interests. (The legislation also probably would violate the U.S. obligation under the JCPOA not to take any new steps to prevent Iran from realizing the economic benefits of sanctions relief.)
Another recent example of a backward approach to affecting political competition within Iran is an interview with Dennis Ross of the Washington Institute for New East Policy. Ross, operating squarely within the school of thought that sees nothing good coming out of any business with Tehran and who sees Iran only as an object for confrontation and punishment, focuses on Iran’s conduct within the Middle East. As usual with that topic and that school of thought, there are many general references to Iranian “aggression” without considering exactly what Iran is or is not doing in the region and why, say, Iranian assistance to an incumbent regime in Syria is any more “aggressive” than what other powers have been doing to stoke a rebellion and to try to overthrow the regime. And Ross’s attempt to square his position that Iran “cannot be a partner in the struggle against ISIS” with the fact that in Iraq, Iran is, just like the United States, not only supporting the incumbent regime but also actively opposing ISIS, seems to come down to an assertion that the Iranians are following narrow (undescribed) policies in Iraq that will leave a lot of angry Sunnis on their Western doorstep but evidently are too stupid to realize that is what they are doing.
For the present purpose note what Ross says about the connection between U.S. actions and political contests within the Iranian regime. He says we should try to decrease the influence of General Soleimani and the Revolutionary Guard, who favor a more “confrontational approach,” relative to the influence of president Rouhani, who favors more of a “normalizing approach.” So far so good. But how is the United States supposed to affect that Iranian political balance? Ross says we should do it by being confrontational ourselves—by “applying pressure”that would “demonstrate the costs to Iran of Soleimani’s actions.” When asked what this means in practical terms, Ross mentions military contingency planning with Israel and the Arab states of the Gulf Cooperation Council.
Let’s see if we have this straight. We supposedly are all agreed that we would like to see less influence in Tehran for hardliners such as those centered in the Revolutionary Guard. Those hardliners are the ones who, in debate within Iran, argue that doing peaceful business with the United States (as with the JCPOA) does not bring any benefits to Iran, that the United States is determined to use its military might and other power to harm Iran, that Washington will always be acting in cahoots with Iran’s regional rivals in Israel and the Gulf Arab states, and that Iran thus has to stand firm and tough against such predatory U.S. behavior in order to protect Iranian interests. So acting in a way that confirms the hardliners’ narrative is supposed to reduce their influence in Tehran? The groundlessness of such an argument can be seen with some role reversal. Such confrontation from a foreign adversary tends to strengthen, rather than to weaken, hawkish and hardline sentiment in U.S. politics. It works pretty much the same way in Iranian politics.
The sort of illogicality voiced by Ross has some general roots in American exceptionalism and the notion that the United States should be able to push other states around but that other states don’t push the United States around. There is more to it than that, however, where Iran is involved, as suggested by comparing the Iranian case with other cases that offer some parallels. One worth looking at is Burma (a.k.a. Myanmar). President Obama announced this week that the United States is ready to lift economic sanctions on Burma, in light of political reforms there.
This decision is not an obvious call. The Burmese military, which maintained a harsh and closed dictatorship for many years, retains much political power. The former opposition leader and now de facto head of the civilian government, Aung San Suu Kyi, has made many concessions to the military and has become in important respects a partner of the generals rather than a replacement of them. The treatment of ethnic and religious minorities, most conspicuously the Muslim Rohingya community, is still bad. Human rights organizations believe the sanctions are being lifted too soon.
The U.S. administration decided, however, that enough change has taken place in Burma to warrant change in U.S. policy toward Burma. At least as important, the administration determined that further economic and political change in a favorable direction in Burma would be more likely by opening up the country to normal commerce and relations than it would by keeping it isolated.
President Obama’s Republican opponents in Congress have, on this issue, taken a constructive and balanced approach. Senate Republican leader Mitch McConnell, who has had a strong interest in Burma, made remarks on the Senate floor that appropriately noted both the progress to date and the significant problems and challenges that remain.
That’s a much different approach than McConnell and his colleagues take on Iran, and it is a difference in the approach itself and not just in the two countries involved. If they applied to Burma the same perspective they apply to Iran, what we would be hearing is that moderates in Burma don’t matter, that it is nefarious hardliners who still run the show, that gross human rights violations continue, that any relief from sanctions would mean the military-dominated regime would have more resources to do bad things, and that Obama is making a big mistake by lifting sanctions.
Two explanations chiefly account for the difference. One is the objective of denying Mr. Obama any significant foreign policy achievement, consistent with Senator McConnell’s earlier declaration that the number one objective of his caucus was to deny the president a second term. The opening to Iran and the JCPOA constitute such a significant achievement; nothing the administration is doing on Burma is of comparable importance.
The other explanation is that continued isolation and punishment of Iran is part of a larger objective of the administration’s opponents of taking sides in the Middle East, and in particular to take whatever side the Israeli government is on. Ross’s mention of military contingency planning with Israel directed against Iran represents not so much a way to scare Iran about costs of General Soleimani’s activities but instead the side-taking that underlies the impulse to keep Iran perpetually isolated and punished in the first place.
And the counterproductive effect of confirming the Iranian hardliners’ narrative is not really counterproductive if the objective is to maintain Iran as a bête noire forever; if you want a bête noire, a regime in which hardliners dominate is the best kind of bête noire to have.
Photo: Ron DeSantis (R-FL) by Gage Skidmore via Flickr.
This article was first published by the National Interest and was reprinted here with permission. Copyright The National Interest.

Russia and the Shiite Axis

VLADIMIR PUTIN AND THE SHIITE AXIS By Anna Borshchevskaya Foreign Policy August 30, 2016 Read this article on our website. Russia's military alliance with Iran is all about keeping Assad in power and America on its back foot, and even a short-lived partnership can do long-term damage to U.S. interests. On Aug. 16, Russian bombers took off from Shahid Nojeh air base near the Iranian city of Hamadan reportedly to bomb Islamic State targets in Syria. The fact that the Russian air force had based planes inside Iran was not only a surprise to American diplomats -- it was news to many Iranian officials as well. While State Department spokesman Mark Toner said the Russian action may have violated a UN Security Council resolution, 20 Iranian legislators demanded a closed session of parliament to discuss why Iran had allowed foreign forces to base themselves in the country for the first time since World War II. Against the backdrop of outrage in Tehran, Iranian Defense Minister Hossein Dehghan accused Moscow of "ungentlemanly" behavior in publicizing Russia's use of the base, denied reports citing Russian officials that Moscow and Tehran had signed an agreement for Russia to use the base, and announced that Iran would no longer allow Russian bombers to fly from the airstrip. In an apparent attempt to save face, Russian Maj. Gen. Igor Konashenkov said the Russian planes had "successfully" completed their mission and returned to Russia. This may have seemed a brief hiccup in an otherwise solid alliance between Russia and Iran. But it's worth remembering that it's the romance, not the strife, that is the aberration. Never in the countries' hundreds of years of dealing with each other have they cooperated so closely. It's America's misfortune that Moscow and Tehran have just recently discovered that there is vast overlap in their interests in the Middle East -- not least, in opposing U.S. interests there. CONVERGENCE OF INTERESTS Russia and Iran have traditionally been suspicious of each other. Although there has been occasional cooperation, relations have usually vacillated between direct rivalry and veiled competition. At times, the two countries have descended into armed conflict: They fought two wars in the 19th century, and Russian forces occupied lands the Iranian shah considered his own in what is now Turkmenistan. After the Bolshevik Revolution, Soviet forces sponsored separatist movements, first in the northern Iranian province of Gilan on the Caspian Sea and, in the wake of World War II, in both Iranian Azerbaijan and Kurdistan. The 1946 Azerbaijan crisis -- the first real crisis of the Cold War -- was sparked by Soviet Premier Joseph Stalin's refusal to withdraw the Red Army from Iran in 1946, where it had been stationed during World War II in order to help secure a supply route. The seizure of the U.S. Embassy in Tehran after the Iranian revolution might have symbolized revolutionary leader Ayatollah Ruhollah Khomeini's animosity toward the United States, but his distrust of the Soviet Union was just as deep. "Neither East nor West but Islamic republic" became a defining slogan of Iranian revolutionaries. But with Khomeini's death in 1989, some Iranian officials sought to improve ties with Moscow. Ayatollah Ali Akbar Hashemi Rafsanjani even traveled to Moscow to explore rapprochement. By the end of the 1990s, Russia had emerged as Iran's main conventional arms supplier and began assisting in its nuclear program. When Vladimir Putin rose to power in 2000, the relationship grew even warmer. The arms trade between the two countries expanded even further, and the Kremlin's diplomats vocally supported Iran's nuclear program as a peaceful endeavor and worked diligently to dilute sanctions on Tehran. High-level meetings of the countries' top officials are now almost routine: Russian Defense Minister Sergei Shoigu visited Iran in January 2015, and Putin visited in November -- the first visits by Putin and a Russian defense minister in a decade. Putin and his Iranian counterpart, Hassan Rouhani, have met several times since then, as have their ministers and aides. This summer, Putin called for Iran's admission into the Shanghai Cooperation Organization, something he had never done for any Arab state. ANTI-WESTERN ALLIANCE Some of the motivation for this warming of ties may have been economic, as Russian military and nuclear industries saw Iran as an increasingly lucrative market. But Moscow and Tehran have also been brought together by a growing number of shared political interests. Both countries are concerned about the resurgence of the Taliban in Afghanistan following the U.S. withdrawal. Both fear the rise of Sunni extremism, which for Russia is connected to the historic instability in the North Caucasus region that goes back to the war with Chechnya, when Moscow's abusive policies radicalized what began as a secular separatist struggle. Russia and Iran also see possibilities for growing cooperation in Eurasia; for example, three years ago, Russian and Iranian officials discussed the idea of Tehran joining the Moscow-led Customs Union, which aims to counterbalance the European Union. The Syrian crisis has taken Russia-Iran cooperation to new heights. The war-torn country has become the perfect place for both regimes to check U.S. influence in the Middle East and expand their own power in the region. Putin especially wants to promote himself as a great world leader and cynically uses talk of anti-terrorism cooperation in Syria to advance this goal, even as he failed to target the Islamic State with any consistency and in some cases may even have strengthened it. From Putin's paranoid perspective, support for Syrian President Bashar al-Assad is the same as supporting his own grip on power. The Russian president believes that the West orchestrated the "color revolutions" in Eastern Europe and other anti-regime protests in the Middle East and Russia. If he does not reduce Western influence, he believes, the West will oust him. Iran also needs Moscow's help to prop up its client and wants to obtain more Russian weapons. Putin says he is friends with everyone in the Middle East, but, in reality, his policies favor the "Shiite axis" in the region. Russian experts and officials claim that Iran is a potentially "secular" force to counter Sunni Islamists. Indeed, Moscow has designated the Muslim Brotherhood and the Islamic State as terrorist organizations -- but not the Shiite Islamist Hezbollah. Meanwhile, the Russian media trumpet the country's alliance with Iran and the public acknowledgment of Russian forces based there. Putin is a cynical pragmatist. Even as he courts Iran and the Syrian regime, for example, he has also worked to improve relations with Turkey and Israel. Yet the Middle East's Shiite powers tend to be more anti-Western than the Sunni bloc -- an alliance with them aligns with Putin's goal of countering the West and positioning himself as the leader of a great power. DAMAGE TO U.S. INTERESTS Iran's decision to cut off Russia's use of Shahid Nojeh air base was most likely due to a domestic political backlash. In any case, the anger was not about Moscow's use of the base, but about Russia's decision to publicize it. Moscow and Tehran are therefore likely to continue cooperation. Theirs is an alliance of dictatorships, and dictators can put their differences aside when it suits their interests. Still, this doesn't mean their alliance is built to last. Putin may think he can continue to successfully balance the Arab world's rival Sunni and Shiite powers on one hand and Iran and Israel on the other, but the Middle East is volatile and unpredictable. Iranian officials' cynicism that Putin will throw Tehran under the bus when it suits his short-term interests and anti-Russian sentiments among ordinary Iranians will continue to undercut long-term ties. But a short-term alliance can do long-term damage to U.S. interests, and tactical victories can add up to a strategy. U.S. and European officials should not underestimate Putin's Middle Eastern ambitions or the challenges that his growing anti-Western alliance in the region presents. Anna Borshchevskaya is the Ira Weiner Fellow at The Washington Institute.

Published On: Thu, Sep 1st, 2016

| By F William Engdahl

Top USA National Security Officials Admit Turkey Coup

Tags

TurkeyTurkey - USA RelationsUSAWashington D.C.

F. William Engdahl (NEO) : While the Obama Administration and the CIA officially cling to the fig leaf lie that US intelligence was innocent of any involvement in the failed July 15 coup d’ etat attempt by the CIA-run Fethullah Gülen organization in Turkey, the truth is coming out from senior US intelligence insiders themselves. It reflects a huge internal faction struggle within US leading circles in what by all accounts is shaping to be the most bizarre Presidential election year in American history.

The first admission that US intelligence had their hand in the anti-Erdogan coup, a coup launched just days after Erdogan announced a major strategic shift away from NATO and towards Russia, came from Zbigniew Brzezinski. Brzezinski is one of the most senior members of the US intelligence establishment, a former Obama Presidential adviser and former National Security Council architect of the Jimmy Carter 1979 Mujahideen Afghanistan terror operations against the Soviet forces in that country.

In a Twitter tweet from his own blog, Brzezinski wrote a precis of a new article he wrote for The American Interest magazine. He writes, “The US backing of the attempted coup against the Turkish President Recep Tayyip Erdogan was a grave mistake that could deliver a major blow to the US reputation.” That’s definitely putting it mildly given what’s unfolding in Turkey since July 15.

Brzezinski went on to write, “Turkey was on the verge of reconsidering its foreign policy after failure in the Syria during the last five years, and the US miscalculation in supporting the coup and hosting its leader (Fethullah Gülen, now in CIA-arranged exile in Pennsylvania-w.e.) was so serious that it is no longer possible to put the blame on once-US-ally Turkey if it turns its back on US and rethink (sic) its policies.” He continues, “A potential Russia-Turkey-Iran coalition would create an opportunity to solve the Syrian crisis. If Erdogan had the smallest bit of wisdom, he should have come to the understanding that he could not make an independent credibility with the help of some ‘decayed’ Arab countries,” no doubt referring to Saudi Arabia and Qatar, the prime financiers of the Syrian terror war against Assad since 2011.

Brzezinski, who together with Henry Kissinger was one of the foremost US foreign policy strategists of the postwar period, the founding Executive Director of David Rockefeller’s Trilateral Commission, and one who still today presumably retains Top Secret clearance access to US intelligence reports, was expressing his fury at the utter incompetence of US intelligence in managing the Turkey relationship. Notably, the person in the US State Department directly responsible for not only the disastrous US coup in February, 2014 in Ukraine, but also for Turkey, is the hapless neo-con perpetual warrior-ess, Victoria “Fuck the EU” Nuland, wife of neo-con Robert Kagan.

Brzezinski’s candid critique was followed up by an even more detailed expose of US intelligence ties to Fethullah Gülen, charged by the Turkish government with treason and backing the July 15 coup. In a guest article in the EU online mgazine EurActiv.com dated 17 August, 2016, Arthur H. Hughes confirms the intimate links between Gülen and the CIA, noting that “Gülen fled to the US with the assistance of the diplomat Morton Abramovitz, CIA agents Graham Fuller and George Fidas, and the above-mentioned Fr. Alexander Karloutsos.”

Gülen CIA friend Bartholomew I

Hughes’ article is a bombshell in many respects, and most definitely in his detailing of the intimate ties between the CIA, Gülen and the current Orthodox Patriarch Bartholomew I of Constantinople, current Archbishop of Constantinople and Ecumenical Patriarch. Hughes described the above-mentioned Father Alexander Karloutsos:

“…one of the members of the American-Israeli lobby in the Constantinople Patriarchate is Father Alexander Karloutsos, Public Affairs Officer close to Archbishop Demetrios (of America-w.e.). Thanks to his ties with high-level officials and Greek-American billionaires, he is basically the only person who controls the money flows from the US to the Phanar (the Greek Orthodox part of Istanbul-w.e.), and that gives him wide possibilities of exerting pressure upon the Ecumenical Patriarchate. On the other hand, Karloutsos is also in good relations with former CIA Director George Tenet, and with the preacher Fethullah Gülen cooperating with the American intelligence.”

George Tenet, a close ally of the Clinton political machine is a Greek-American former head of CIA during the time of Bill Clinton and also George W. Bush. The Clintons are both on record praising Fethullah Gülen. It seems to be a cozy network of CIA-Gülen-Constantinople Patriarchate-Clintons, all financed with “money from Greek-American billionaires.”

Arthur H. Hughes is not a casual commentator on events in Turkey and the Middle East. He was US Ambassador to Yemen in the 1990’s during the Clinton Presidency, then Deputy Assistant to the Secretary of State for Near Eastern Affairs. He also served as Deputy Assistant Secretary of Defense for Near East and South Asia, and was Deputy Chief of Mission in Tel Aviv. His linking of Gülen to the CIA and to the Constantinople Patriarchate points to one of the least-public and most influential covert CIA-run networks in the world, the anti-Moscow Orthodox Patriarchate of Patriarch Bartholomew I of Constantinople. Hughes suggests that if Erdogan and the Turkish government are serious about dealing with future coup threats, they should put the Constintanople Patriarchate under the magnifying glass.

As I’ve documented in my book, The Lost Hegemon: Whom the gods would destroy, Graham E. Fuller and George Fidas, both decades-long senior CIA officials managed to secure an extraordinary permanent residence in Saylorsburg, Pennsylvania, over the loud formal objections of the US State Department, in 1999, when Gülen was about to be charged by the Turkish authorities for inciting treason.

Most recently, Fuller felt compelled to write on his blog that, indeed he did help Gülen obtain a US green card, but that no, Gülen was not behind the failed July 15 coup. However Turkish reports place Fuller and another senior CIA ally, Henri J. Barkey, at a luxury hotel on one of the Princes’ Islands in the Sea of Marmara, some twenty minutes from Istanbul the night of the failed coup. In a subsequent appearance at a Washington think tank forum held by the Foundation for the Defense of Democracies, a neo-con address whose chairman is former CIA director, neo-con James Woolsey III, Barkey and his host tried to make a feeble joke about his presence in Istanbul the night of the coup and his ties to Gülen.

For once, Brzezinski is right.

The CIA-Gülen coup d’etat attempt to topple Erdogan after his turn towards rapprochement with Moscow was “a grave mistake.” The consequences, aside from a massive crackkdown on Gülen networks and media inside Turkey, include an open dialogue of Erdogan and the Turkish government of Prime Minister Binali Yıldırım with Russia and now with Iran, about a “solution” to the Syrian war that would include Bashar al-Assad as at least a transition figure.

The Erdogan pivot East since the failed CIA coup has forced the Pentagon to quietly remove its nuclear warheads from Turkey’s Incirlik airbase near the Syrian border to Romania. At the same time, Turkey’s Prime Minister on August 20 stated to the media that Russia could possibly use Turkey’s Incirlik Airbase if necessary, something that certainly produced more acute gas pains in Langley, Foggy Bottom (the more than fitting name for the US State Department headquarters), and the Obama White House.

July 15 may go down in history as one of the most decisive defeats of American global power projection, of the so-called New World Order of David Rockefeller and friends. If so, not a minute too soon for the prospect of a more peaceful world.

F. William Engdahl is strategic risk consultant and lecturer, he holds a degree in politics from Princeton University and is a best-selling author on oil and geopolitics, exclusively for the online magazine “New Eastern Outlook.”

Share:

Kıbrıs sorunu

TÜRKİYE-YUNANİSTAN İLİŞKİLERİNDE KIBRIS SORUNU

upa-admin 24 Haziran 2013 49.107 Okunma 0

Özet: Kıbrıs Sorunu; tarihin ilk dönemlerinden günümüze kadar devam eden bir sorun olmakla beraber Türkiye-Yunanistan ilişkilerindeki en temel problemdir. Kıbrıs’ı bu kadar önemli kılan kuşkusuz Kıbrıs adasının Ortadoğu petrollerine yakınlığı ve  Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının ortasında kilit bir jeopolitik konumda oluşudur. Bu stratejik konumu nedeniyle ada tarih boyunca büyük güçlerin üzerinde oynadığı çeşitli oyunlara sahne olmuştur. Yunanistan’ın ada üzerindeki yayılmacı politikaları, ENOSİS fikri çerçevesinde adayı kendi topraklarına katmak istemesi ve bu yönde EOKA terör örgütünü besleyip, adadaki Rumları tahrik ve kışkırtma çalışmaları Türkiye ile ilişkilerini şekillendirmiştir. Yunanistan’ın adadaki bu tutumu adada Kıbrıs sorunundan ziyade Yunan yayılmacılığı ve milliyetçiliği sorunu olduğunu göstermektedir. Yunanistan Kıbrıs’tan elini çekip, adanın bir Helen toprağı olmadığını kabul etmedikçe hem adada kalıcı bir barış sağlanamayacak, hem de Türk-Yunan ilişkilerinde bu konuda beklenen ölçüde bir iyileşme görülmeyecektir.

Anahtar Kelimeler:  Türkiye-Yunanistan İlişkileri, Türk-Yunan İlişkileri, Kıbrıs Sorunu, Enosis, Megali İdea, Annan Planı.

Efendiler; Kıbrıs düşman elinde bulunduğu sürece bu bölgenin ikmal yolları tıkanmıştır. Kıbrıs’a dikkat ediniz. Bu ada bizim için önemlidir. – 1937,  Mustafa Kemal ATATÜRK

GİRİŞ

Kıbrıs… Her şey kıtaların birbirinden ayrılmasıyla başladı. Tarih boyunca, yeryüzünde çok fazla stratejik önemi olan coğrafyalar çıkmıştır. Hemen her tahlilde Türkiye hattı dünya için en önemli bir kuşak oluşturmuştur. Kara, deniz hakimiyet teorileri başta olmak üzere, her türlü değerlendirme ve teoride bizim de içinde yer aldığımız bu hat; dünyanın strateji tahtasında devletlerin gıpta ile baktığı ve büyük hesapların döndüğü bir alanın adıdır.

Kıbrıs; tarihsel arka planda kuzeyin güneyle, doğunun batıyla bütünleşmesi arasında bir üs olmuştur. Türkiye’nin tarihte iki kıta ile kurduğu köprü görevi göz önüne alındığında Kıbrıs’ın bu stratejik önemi daha da artmaktadır. Hititlerden Cenevizlilere, Venediklilerden Osmanlılara, İngilizlere kadar uzanan tarihsel arka planda Kıbrıs, ticari koridorun en önemli merkezi noktasındadır.

Bölgenin otokton halkları olan Türklerin ve Rumların çok eski tarihlere kadar götürülebilen “bir arada”lığı, adanın taşıdığı ticari önem sebebiyle bölge üzerinde çeşitli emelleri olan ülkelerce sömürülmüştür. 1800’lü yıllarda isyanlarla başlayan olaylar, Yunan milliyetçiliğinin yarattığı Megali İdea ile de bütünleşmeye başlayınca Kıbrıs, çok uzun yıllar acının ve savaşın coğrafyası olmuştur.

Lozan Antlaşması ile adanın İngiliz toprağı olduğu kabul edilince, Türkiye’nin stratejik hamleleri genellikle Londra ve Atina hattında gerçekleşmiştir. Kıbrıs bu süreçte, diplomasiden sıcak savaşa, isyana kısacası insana dair ne varsa her şeyle karşılaşmış ve bulunduğu yerde dünya ile entegrasyon kurmaya çalışmıştır. Lozan’daki tavrın üzerinden yürütülen mekik diplomasisi Türkiye’nin çağdaşlaşma hamleleri ve Musul sorununun arkasında kalmıştır. Buna karşın Venizelos’un Yunanistan’da göreve gelmesi ile ilişkilerin yumuşaması görülmüştür. Bu tavrın uzun süreli olmadığı, bir anlamda iki ülke arasında yalancı bahar yaşandığını söylemek, sonraki döneme bakınca zor değildir.

İngilizlerin 1960 Antlaşması ile Türkiye ve Yunanistan ile birlikte adada garantör ülke olmasıyla ilişkilerin boyutu daha da karmaşık hal almıştır. Makaryos yönetiminin yarattığı gerginlikle birlikte adada Türklere yönelik şiddet olaylarının artması 1970’lere kadar süregiden politikaları etkilemiştir.

Kıbrıs Barış Harekatı olarak bilinen 1974 müdahalesi, adadaki Türkleri korumak için Türkiye’nin 1960 antlaşmasından doğan garantörlük hakkı çerçevesinde gerçekleşirken, başta Birleşmiş Milletler olmak üzere dünyanın bu harekata karşı takındığı tavır izolasyonu arttırmaya yönelik olmuştur. Bu tarihten sonra diplomasi süreçleri çok daha fazla öne çıkmıştır. Kıbrıs dışında, Cenevre’de, NewYork’ta, Camp David’de, Londra’da, Ankara’da bu soruna ilişkin müzakereler yapılsa da net olan tek şey Kıbrıs sorununun hala çözümsüz olarak devletlerin önünde durduğudur. 1983 yılında Kuzey Kıbrıs’ın bağımsızlığını ilan etmesiyle ada ikili devlete dönmüştür. Rauf Denktaş’ın konfederasyon önerisine karşı çıkılması çözümsüzlüğün bir politika olarak benimsenmesi algısını doğurmuştur. Avrupa Birliği’nin referandum sürecinde Türk tarafına verdiği sözü tutmaması ve adanın güney kesimini birlik üyesi yapması da fiilen tecridin olduğu izlenimini kuvvetlendirmektedir.

Bu çalışmada tarihsel süreç başta olmak üzere Kıbrıs’ın geçirdiği tüm evreler tahlil edilmeye çalışılmıştır. Buraya kadar anlatılanların detaylandırıldığı ve olayların bilimsel çerçevede ele alındığı bu çalışmada amaç nihai iki devlet olan Türkiye ve Yunanistan’ın  arasındaki Kıbrıs meselesini her türlü boyutlarıyla ele almaktır.

 

KIBRIS’IN COĞRAFİ KONUMUNA VE TARİHİNE BİR BAKIŞ

Sicilya ve Sardunya’dan sonra Akdeniz’deki üçüncü büyük ada olan Kıbrıs’ın yüzölçümü 9.251 km² dir. Ada Türkiye’ye 65, Yunanistan’a ise 965 km uzaklıkta bulunmaktadır. Jeolojik dönemin birinci zamanında Anadolu’nun Hatay bölgesine bitişik vaziyette olan Kıbrıs, ikinci ve üçüncü zamanlarda oluşan çökmelerle Anadolu’dan kopmuştur.[1]

Kıbrıs tarihin ilk dönemlerinden günümüze kadar jeopolitik ve jeostratejik konumu nedeniyle büyük güçlerin oyun alanı olmuştur ve hâlâ da olmaktadır. Doğu Akdeniz’in ortasında bulunan ada Ortadoğu’ya yakınlığından dolayı askeri bir üs niteliğindedir.[2] Mahan’ın ortaya attığı Deniz Hâkimiyet Teorisi açısından düşünürsek dünya imparatoru olmak isteyen bir devlet deniz ticaret yollarına hâkim olacağı görüşü de Kıbrıs’ın önemini bir kez daha gözler önüne sermektedir.

Adanın Türkiye için önemine bakarsak; Kıbrıs, Türkiye’nin Akdeniz’e açılan bütün kapılarını kapatmakta, İskenderun Körfezi ve Mersin Limanı’nın güvenliğini sağlamaktadır. Adanın yabancı bir devletin elinde bulunması Anadolu’nun güneyini tehlikeye sokabilir ve Yunan kuşatma çemberinin tamamlanmasına neden olabilir.[3]

Mısır ve Doğu Akdeniz ticaret yollarının üzerinde bulunması nedeniyle ada farklı medeniyetlerin ilgisini çekmiştir. Osmanlı, 1571 yılında Kıbrıs’ı fethedene kadar ada tarihsel sırasıyla; Hititler, Mısırlılar, Fenikeliler, Asurlular, Persler, Ptolemiler, Romalılar, Araplar, Bizanslılar, Templer Şövalyeleri, Lüzinyanlar, Cenevizliler ve Venedikliler’in elinde olmuştur.[4]

ADANIN OSMANLI’NIN HÂKİMİYETİNE GEÇMESİ

Osmanlı’nın fethinden önce adada Venedikliler hüküm sürmüşlerdir. Adada yaşayan yerli halk Venedik yönetiminin ağır vergileri ve baskıları altında ezilmiş, Ortodokslar zorla Katolik yapılmaya çalışılmıştır.[5]

1571 yılına gelindiğinde ise Osmanlı, Kıbrıs’taki korsanların Akdeniz’den geçen gemilerine saldırmasını önlemek için ve adanın Venediklilerin elinde olmasını kendisi için sürekli bir tehdit unsuru olarak gördüğü için Kıbrıs’ı Venediklilerin elinden almıştır. Böylelikle Kıbrıs Osmanlı’nın hâkimiyet alanına girmiştir.[6]  Ardından Kıbrıs’ın Türkleşmesi için İç ve Güneydoğu Anadolu’dan göçler yapılmış, bu göçler 18. yüzyılın sonuna kadar sürmüştür.[7] Bu tarihten sonra ada fiilen 307 yıl, hukuken 352 yıl Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Süreç içerisinde Osmanlı, Venedik’in baskıları altında ezilmiş olan Rum halkına dini özgürlükleri tanınmış, Ortodoks Kilisesini yeniden bağımsızlığına kavuşturmuştur.[8] Kıbrıs’taki bu huzur ortam Osmanlı’nın egemenliğinde 1571-1878 yılları arasında sürmüştür. Var olan barış ortamı Yunanlılar “Megali İdea” fikrini ortaya atıncaya kadar devam etmiştir.[9]

KIBRIS’IN İNGİLİZLERE DEVREDİLMESİ

18. yy’ın sonuna doğru İngiltere, Kıbrıs ile ilgilenmeye başlamıştır. Bunun nedeni 1869’da Süveyş Kanalı’nın açılması ve adanın Hindistan yolu üzerinde bulunmasıdır. İngiltere’de bu fırsatı 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşması sonucunda bulmuştur. İngiltere, Rus ilerleyişini durdurmak için Osmanlı’ya Kıbrıs’ın kendisine devredilmesine karşılık yardım etmeyi önermiştir.[10]

4 Haziran 1878 tarihinde Türk-İngiliz “İttifak Antlaşması” imzalanmıştır. İttifak Antlaşması ile ada İngilizlere devredilmiştir. Antlaşmaya göre Rusya, Kars ve civarında ele geçirdiği yerleri geri verirse İngiltere’de Kıbrıs’ı boşaltacak ve yapılan antlaşma hükümsüz kalacaktı. Fakat Ruslar, Kars’ ı Türklere geri verdiği hâlde, İngilizler Kıbrıs’ı iade etmemiştir.[11] Böylece adada 85 yıllık İngiliz hâkimiyeti dönemi başlamıştır. Rus ilerleyişini bahane ederek İngiltere çıkarları doğrultusunda adayı egemenliği altına almıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı’nın İttifak Devletleri arasında olmasını fırsat bilen İngilizler 1914’te adayı ilhak etmiştir. 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması ile Türkiye adadaki İngiliz egemenliğini resmen tanınmıştır.[12] Osmanlı adayı geçici olarak İngiltere’ye verilmişse de, İngiltere 1959’da Kıbrıs Cumhuriyeti ilân edilinceye kadar adayı elinde tutmuştur.[13]

MEGALİ İDEA

Büyük Fikir, Büyük Ülkü anlamına gelen Megali İdea Fatih Sultan Mehmet’in 1453 yılında İstanbul’u fethederek Bizans İmparatorluğu’na son vermesinden itibaren oluşmuştur. Megali İdea’nın temel fikri Bizans İmparatorluğu ile Pontus Rum devletinin yeniden canlandırılması, Makedon olmasına karşın Yunanlı saydıkları Büyük İskender’in fethettiği tüm yerleri içine alan “Konstantinopolis” (İstanbul) diye bahsettikleri başkentleri ile Büyük Helen İmparatorluğunun kurulmasıdır.[14]

1791-1796 yıllarında Rigas Ferreros isimli milliyetçi Yunanlı bir şair tarafından ilk Megali İdea haritasının yayınlanmasıyla bu harita Büyük Ülkü’nün temel belgesi hâline gelmiştir.[15] Rumlar bu tarihten itibaren Kıbrıs’ı bir Yunan adası hâline getirmek ve Yunanistan ile birleştirmek (ENOSİS) için çalışmışlardır. Bu çerçevede Rumlar 1878’de adanın İngiltere’nin egemenliğine geçmesini, 1914’te İngiltere’nin adayı ilhak etmesini, Birinci Dünya Savaşı sonrası yapılan Paris Barış Konferansını, Lozan’da Türkiye’nin adadaki İngiliz varlığını hukuken kabul etmesini kendileri için Megali İdea ve ENOSİS düşünceleri yönünde büyük gelişmeler olarak görmüş ve bu fırsatları değerlendirmeye çalışmışlardır.[16]

FİLİKİ ETERYA ve ETNİKİ ETERYA

Megali İdea haritasında yer alan bölgelerin ele geçirilmesi için bazı gizli yeraltı örgütleri kurulmuştur. Bunlardan biri 1814 yılında Emmanuoil Ksantos, Nikolaos Skoufas ve Athanasios Tsakalof tarafından kurulmuş olan Filiki Eterya adlı gizli örgüttür.[17] Daha sonra örgütün başına Rus Çarı I. Alexander’ın yaveri Alexander İpsilanti’nin getirilmiştir. Megali İdea’nın hedefleri Filiki Eterya’nın programında yer almıştır.[18]

Filiki Eterya örgütünün faaliyetlerinde kilisenin büyük etkisi bulunmaktadır.  İstanbul’daki Patrik Grigoryas’ın da üyesi olduğu örgüt kilise ile ortak çalışmış, Rumları silahlandırmış, isyan için hazır hâle getirmiştir.[19] Megali İdea fikrinin yaşatılması ve nesilden nesile aktarılması görevini Rum Ortodoks kilisesi ve İstanbul’daki Patrikhane beraber üstlenmiştir. Bu amaçlar çerçevesinde kilise Osmanlı İmparatorluğu’nun hoşgörüsünden faydalanarak eylemlerini gerçekleştirmiştir. Kilisenin çalışmalarına büyük devletlerde destek vermiştir.[20]

Büyük Ülkü için silahlanan Rumların önünde bir engel olarak 1788’den beri Yanya Valiliğinde olan Tepedelenli Ali Paşa bulunmaktadır. İstanbul Fener Rum Patrikhanesinin entrikaları ile Tepedelenli Ali Paşa 1820 yılına gelindiğinde ortadan kaldırılmış ve Megali İdea’nın eylem aşamasının önü açılmıştır. Ve ilk hedef olan “Yunan İsyanı” başlatılmıştır.[21]

Filiki Eterya’nın çalışmaları sonucu Rus Çarı’nın da desteği ile 1821 yılında Mora İsyanı çıkmış, Yunan bağımsızlığının kazanılmasından sonra Megali İdea haritası içinde bulunan toprakların ele geçirilme faaliyetleri başlamıştır. 1821 Yunan İsyanı Avrupa Devletlerinin yardımları ile hedefine ulaşmış, Yunanistan’da Osmanlı egemenliği sonra ermiştir. Bu şekilde Megali İdea’nın ilk hedefi gerçekleşmiştir.[22]

Filiki Eterya’nın 1876’da dağıtılması sonrasında örgüt değişik şekillerde devam ettirilmiştir. Yabancı ülkelerin yardımlarını alan bu örgüt 1894 yılında Etniki Eterya adını almıştır. Etniki Eterya Atina’da Yunan ordusu içinde kurulmuştur.[23] Temel hedefi ise Girit, Trakya ve Batı Anadolu’nun işgali olmuştur. Etniki Eterya, Girit’in ilhakı konusunda başarı elde etmiştir. 1919’da kurulan Mavri Mira adlı örgütte Etniki Eterya’nın faaliyetlerini devam ettirmiştir. 1922’de Kurtuluş Savaşı’nın başarı ile kazanılması sonucu ise bu örgüt dağıtılmıştır.[24]

1821 YUNAN İSYANI VE BAĞIMSIZLIĞI

Rumlar, 1821 Mora İsyanı’ndan önce çok sayıda başarısız isyan girişiminde bulunmuştur. 1821 yılında Alexander İpsilanti önderliğindeki başarısız Eflâk ve Boğdan ayaklanma girişimlerinden sonra Mora’da isyan başlatılmıştır. Mora’da isyan fitilini ateşleyen Filiki Eterya ve beraberinde Fener Rum Patrikhanesi olmuştur. Mora isyanı Yunanistan’ın bağımsızlık kazanmasında oldukça önemlidir. Bu isyanlar sonucu çok sayıda Müslüman, hatta Ortodoks olmayan Hristiyanlar katledilmiştir.[25]

Yunanistan’ın uyguladığı yayılmacı politikalar Kıbrıs’a barış yüzü göstermemiştir. Yunan isyanından sonra Kıbrıs içerisinde milliyetçi çevreler kilise ortaklığında isyan hazırlıklarına girişmişlerdir. Filiki Eterya’nın liderlerinden Konstantin Kanaris 1821’de Kıbrıs’ta isyan propagandası yapmış, Yunanistan isyancılarına götürmek üzere Kıbrıs’tan para, silah ve yiyecek desteği almıştır. Ayaklanma hazırlığı çalışmalarını ayrıca Başpiskopos Kiprianos’ta kiliseleri silah deposuna çevirerek, kilise mensuplarını kışkırtarak destek olmuştur. Fakat Ayanni köyündeki bir Rum’un Osmanlı Valisi Küçük Mehmet Paşa’ya ihbar mektubu ile isyan ortaya çıkmıştır. Mehmet Paşa ise isyanı başlamadan bastırmış, Başpsikopos ve isyancıları idam ettirmiştir, bazılarını ise sürgüne göndermiştir. Paşa’nın sürgüne yolladığı bazı isyancılar Roma’da toplanarak 1821 yılı sonlarında İlk Enosis bildirisini yayınlamışlardır. Bu bildiri ile Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakı için Hristiyan Krallara yardım çağrısında bulunmuştur.[26]

1821-1829 yılları arası süren isyanlar sonucu Yunanistan Osmanlı’dan ayrılarak bağımsızlığını kazanmıştır. Yunanistan’ın bağımsızlığı sonucunda Megali İdea Yunanistan’ın açık ve milli bir politikası olarak dile getirilmeye başlanmıştır. Yunan Başbakanı Ioannis Kollettis 15 Ocak 1840’ta Mecliste yaptığı konuşmada“ Hedefimiz, Türkleri Avrupa’dan söküp atmaktır” sözlerinde açıkça ortaya koymuştur.[27]

İNGİLİZLERİN ADAYI İLHÂKI ve ENOSİS

Enosis, ilk Megali İdea haritasının 1796 yılında yayınlanmasıyla beraber Kıbrıs’ı bir Yunan Adası hâline getirerek Yunanistan ile birleştirmek ülküsüdür.

1571-1878 yılları arasında tam 307 yıl boyunca Müslümanlar ve Rumlar Osmanlı yönetiminde barış içinde yaşamışlardır. Fakat Megali İdea iddiaları ile Osmanlı’nın zayıflaması ve Yunan bağımsızlığı sonucu Kıbrıs’ta Megali İdea ve Enosis faaliyetleri hız kazanmıştır.

Adanın 1878 yılında İngilizlere devredilmesi ile adadaki Enosis faaliyetleri daha fazla hız kazanmaya başlamıştır. Bunun bir nedeni de İngilizlerin Yunan dostluğu ve bağımsızlığına sempati ile bakması olmuştur.

Adanın kiralanmasıyla beraber Türkler ve Rumlar arasında çatışmalar yaşanmış, Yunanistan’ın tahrikleriyle ilhak faaliyetleri artmıştır. Hatta Rumlar İngiltere’nin Ege adalarını olduğu gibi Kıbrıs’ı da kendilerine vereceğini düşünerek adaya gelen İngiliz Yüksek Komiserini sevinçle karşılamışlardır.[28]

Adada yaşayan Türk halkı ise adanın Yunanistan’a verilmesinden endişe duymaktaydı. Bu nedenle İngiliz yönetiminde itibaren adadan Türkiye’ye çok sayıda göç hareketleri oldu. Bugünkü adadaki Rumların nüfus fazlalığının da nedeni budur.

Yunanistan ile Rumlar, Enosis doğrultusunda ellerine geçen her fırsatı değerlendirmeye çalışmışlardır. Bunlardan biri de 1878 anlaşmasını feshederek, 5 Kasım 1914 yılında Kıbrıs’ın İngilizler tarafından tek taraflı ilhakıdır. I.Dünya Savaşı başladıktan sonra Osmanlı’nın Almanya ve Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun yanında savaşa girmesi üzerine İngilizler adanın tek taraflı ilhâkını gerçekleştirmişlerdir. Türkiye’nin bu ilhâkı tanıması ise 24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması ile mümkün olmuştur.

Böylece ada İngilizler’in mülkü hâline gelmiştir. İlhâktan hemen 3 gün sonra Başpiskopos, İngiliz Yüksek Komiserine bir mektupla Enosis isteklerini ve İngiliz yönetiminden memnunluğunu dile getirmiştir. Hatta coşku ile Türkleri taciz edici hareketlerde bulunmuşlardır.[29] Rumlar, Kıbrıs’ın ilhâkını Enosis yolunda atılan ilk adım olarak görmüşlerdir ve son adım ise kuşkusuz adanın Yunanistan’a katılması düşüncesi olacaktır.

Rumların tutumları doğrultusunda adadaki Türk halkı yaşananlardan oldukça fazla endişe duymuşlardır. Bu endişe nedeniyle Kadı Efendi, Müftü Efendi, Evkaf Murahhası İrfan Bey, Kavanin Meclisi üyesi Mehmet Şevki Bey Türk halkı adına endişelerini bildiren ve Enosis’e karşı güvence talep eden bir mektup ile İngiliz Yüksek Komiserine başvurmuşlardır. Mektupta adanın Yunanistan’a bağlanmasının nasıl bir felakete yol açacağını anlatılmıştır.[30]

1923-1950 DÖNEMİ TÜRKİYE-YUNANİSTAN İLİŞKİLERİNDE KIBRIS SORUNU

Kurtuluş Savaşı’nın ardından 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile Türkiye Cumhuriyeti kurulmuş ve uluslararası alanda tanınmıştır. Bu antlaşmanın 16. , 20. , 21. Maddeleri doğrudan Kıbrıs ile ilgilidir.[31]

Antlaşmanın 16. maddesi adanın hukuki durumuyla ilgili bir madde olup, Türkiye’nin antlaşmada belirtilen sınırlar dışında bulunan topraklar ile adalar üzerindeki sıfatlarından, hak ve egemenliklerinden vazgeçtiğini belirtmektedir.[32]

Lozan’ın 20. Maddesi ile Türkiye adanın İngiliz mülkü olduğunu kabul etmiş ve adadaki haklarından vazgeçmiştir.

Söz konusu antlaşmanın 21. maddesine göre ise 5 Kasım 1924 tarihinde İngiliz tabiiyetinde kalanlar, Türk tabiiyetini kaybetmiş olacaklardır. Bununla beraber antlaşmanın yürürlüğe girdiği andan itibaren iki yıl içinde Türk tabiiyetinde kalmakta serbesttirler. Ayrıca bu haklarını kullanmaya başladıkları andan itibaren 12 ay içinde Kıbrıs adasını terk edeceklerdir.[33]

Adanın İngiltere’ye ilhâkını içeren hususun 6 Ağustos 1924’te İngiltere tarafından onaylanmasının ardından çok sayıda Kıbrıslı Türk, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçmiş ve birçoğu adadan ayrılmak zorunda kalmışlardır.[34] 10 Mart 1925’te ise ada İngiltere tarafından taç koloni ilân edilmiştir. Bu tarihten önce Yüksek Komiser ile yönetilen ada, bundan sonra atanan Vali ile yönetilmeye başlanmıştır.[35]

Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde Lozan Antlaşması ile uluslararası alanda tanınan Türkiye modernleşme ve inkılâplar yoluna gitmiş, İngiliz toprağı olan ada ile ilgili herhangi bir tavır içinde olmamaya özen göstermiştir. Bunun nedeni ise Lozan’da çözülemeyen Musul sorunu, mübadele sorunu gibi sorunlara bir yenisini eklememektir. Fakat Türkiye gerek Kıbrıs’ta ki Türk varlığı, gerekse de adanın stratejik konumu nedeniyle yine de ada ile bağlantısını kesmemiş ve Kıbrıs ile olan bağlarını hiçbir zaman koparmamıştır. Adaya açılan Türk Konsolosluğu aracılığıyla Türkiye her zaman Kıbrıs Türk toplumunun yanında olmuştur. Misak- ı Milli sınırları dışında dahi kalsa Atatürk her zaman Kıbrıslı Türklere karşı duyarlı ve ilgisini kaybetmemiştir.[36]

1923-1928 yılları Yunanistan’ın askeri darbeler ve ekonomik sorunlarla başa çıkmaya çalıştığı yıllar olmuştur. 1928’de Venizelos’un iktidara gelmesi Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde yeni bir sayfa açmıştır. Venizelos’un, Megali İdea hedefleri çerçevesinde gerçekleştirdiği yayılmacı politikasından vazgeçmesi Atatürk tarafından memnuniyetle karşılanarak, bir süre için Türk-Yunan dostluk sürecini beraberinde getirmiştir. Venizelos’un Türkiye’ye 1930 yılındaki resmi ziyareti ile Türkiye-Yunanistan arasında imzalanan antlaşmalar ile ilişkilerin gelişmesine büyük katkı sağlanmıştır.[37] Venizelos’un Megali İdea politikalarına geri dönmemesi ise 1933 yılında iktidarı bırakmasına yol açan nedenlerden biri olmuştur.[38]

Bu dönemde yaşanan olaylardan biri de 1931 İsyanı olmuştur. Rumlar buldukları her fırsatta Enosis isteklerini İngilizlere bildirmekten geri kalmamış ve her defasında olumsuz yanıt almışlardır. 1929’da İngiliz yönetimine Enosis isteklerini bildiren Kıbrıs Rum Delegasyonu yine olumsuz yanıt ile karşılaşmış, bu istekleri gerçekleşmeyince ise Kition Piskoposu Nikodimos Milanos ve Kyrenin Piskoposu’nun liderliğinde 1931 yılında İngiliz İdaresine karşı ayaklanmışlardır. Bu fiili ayaklanmaların başlamasının bir nedeni de Yunanistan’ın kışkırtmaları ve İstanbul Rum Ortodoks Kilisesi’nin desteği olmuştur.  İsyanlarda Rumlar Enosis çığlıkları ve ilhak sloganları atmışlardır. Rumlar’ın çıkardığı bu isyanlar sonucu bölgedeki Türkler de etkilenmişlerdir. 1943’e kadar süren bu terör dönemi sert müdahaleler ile bastırılmıştır.[39] 1931’den II. Dünya Savaşı’na kadar adada baskı dönemi devam etmiştir.

1941 yılına gelindiğinde ise İngiliz yönetiminin adada siyasi örgütlenmelere izin vermesiyle beraber bazı sorunlar ortaya çıkmıştır. Rumlar, AKEL (Çalışan Halkın İlerici Partisi) Partisi’ni kurarak örgütlenmeye başlamışlardır. Kilise ise komünist olarak gördüğü AKEL’e karşı Kıbrıs Ulusal Partisi’ni kurmuştur. Böylece Rumlar kendi içlerinde ideolojik bir bölünme yaşamışlardır. Kıbrıs meselesine Türkiye’nin duyarsızlıkları nedeniyle ve kendilerini korumak için Kıbrıs Türkleri adada KATAK (Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu) Milli Parti, Kıbrıs Milli Türk Talebe Birliği, Kıbrıs Türk Kurumları Birliği ve Milli Cephe Partisi’ni kurarak örgütlenmeye gitmişlerdir.[40]

Kıbrıs konusundaki Atatürk dönemindeki Lozan’da belirlenen statüko tek partili dönemde de sürdürülmeye çalışılmıştır. II. Dünya Savaşı sonrası ise çok partili hayata geçen Türkiye, Kıbrıs konusunda Batılı devletlerin yanında yer almıştır. Bu dönemde de Kıbrıs Türk Dış Politikasında fazla bir yer işgal etmemiştir. Türkiye’nin bu yıllardaki yaklaşımlarına karşın Yunan Hükümetleri ise Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhâkı için Enosis çalışmalarından vazgeçmemiştir. Buna rağmen Türk Hükümeti, Yunanistan ve İngiltere’yi karşısına almamaya özen göstermiştir.[41]

II. Dünya Savaşı’nda sonra Rumların Enosis çabaları artarak devam etmiştir. Türkiye ise Lozan statüsünü bozmamak ve Soğuk Savaş ortamında müttefik İngiltere’nin içişlerine karışır vaziyette olmamak için adaya ilişkin gelişmelerle pek fazla ilgilenememiştir. Bu durumdan endişe duyan Kıbrıs Türkleri ise Rum girişimlerine karşı örgütlenmeye başlamışlardır.[42]

II. Dünya Savaşından zaferle çıkılması ve On İki Adaların Yunanistan’a verilmesi Enosis hayallerinin tekrar canlanmasına neden olmuştur. Yunan Parlamentosu 27 Şubat 1947’de Kıbrıs’ın Yunanistan’a verilmesi için bir karar almış ve bunu dünyaya açıklamıştır. Ve Yunan Hükûmeti adanın kendilerine verilmesi karşılığında ABD’ye ve İngiltere’ye adada üs verebileceğini açıklamıştır.[43]

1947 yılında Kıbrıs’ta İngiltere’nin desteğiyle, adada bir Kurucu Meclis çalışması yapılmıştır. Bu çalışma esnasında AKEL, ada halkının kendi kendini yönetme yani özerk siyasal yönetim hakkının verilmesini isterken, Türkler bu fikre karşı çıkmışlardır. İngiliz Vali ise self-goverment hakkı olmayan bir anayasa taslağını tartışılmak üzere Kurucu Meclise getirmiştir. Bu durumda AKEL kurucu meclis çalışmalarını terk etmiş ve 12 Ağustos 1948’de meclis feshedilmiştir. Bunun üzerine AKEL ise İngiliz yönetimine sert tepki vererek Enosis’i desteklemeye başlamıştır. Ve böylece Rumlar adada self-determinasyon hakkını tek yol olarak seçmişlerdir. Kilise ise AKEL ile mevcut rekabetinden dolayı Enosis çabalarını arttırmıştır.[44]

Türkiye, 1948’den itibaren Kıbrıs ile tekrar ilgilenmeye başlamış, yine de hükümet konuyu doğrudan ele almamıştır. Örneğin; 17 Aralık 1949’da Dışişleri Bakanı Necmettin Sadak’ın yaptığı açıklamada, İngiltere’nin Kıbrıs’tan çekilmesinin söz konusu olmadığını, Yunan Hükümeti’nin de resmen sorunu ele almadığını ve endişeye gerek olmadığını söylemekteydi.[45]

1948’de ise Makaryos’un Kition Başpiskoposu olarak adaya dönmesiyle yeni bir dönem başlamıştır.  Rum toplumunun lideri olan Makaryos’un çabaları neticesinde adada Enosis faaliyetleri büyük ivme kazanmıştır. 25 Aralık 1948’da Kıbrıs’ta 15.000 Türk’ün katılımı ile Enosis karşıtı bir miting yapılmıştır. Buna karşılık 29 Ocak 1948’de ise Yunanistan Üniversite gençliği Enosis yanlısı gösteriler yapmıştır.[46]

21 Kasım 1949’da Rumlar Birleşmiş Milletlere Enosis için self-determinasyon başvurusunda bulunmuşlardır. Ve bu doğrultuda plebisit çalışmalarına başlamışlardır. Bu esnada kilise Rum halkına plebisite katılmaları çağrısında bulunmuştur.[47] Türkler’in Rumların artan Enosis çabalarına karşı tepkileri ise 11 Aralık 1949’da Lefkoşa’da Ayasofya Meydanında düzenlenen mitingler ile olmuştur. Mitingden kısa süre sonra ise 15 Ocak 1950’de plebisit gerçekleşmiştir.[48]

1950-1960 DÖNEMİ TÜRKİYE-YUNANİSTAN İLİŞKİLERİNDE KIBRIS SORUNU

1950-1960 dönemi Türk Dış Politikasında Demokrat Parti’nin etkisi görülmektedir. 7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti 14 Mayıs 1950 seçimleri ile iktidara gelmiş, 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile iktidardan uzaklaştırılmıştır. 1950’li yıllar ile Kıbrıs Sorunu Türk Dış Politikası’nın ana konularından biri hâline gelmiştir. Demokrat Parti, Kıbrıs Meselesi’ne dönem dönem farklılaşan şekillerde politika üretmiştir.

Demokrat Partinin yönetimde olduğu bu yıllarda Mayıs 1950-Nisan 1955 Dönemi arası Statükonun devamı niteliğinde politikalar güdülen yıllar, Nisan 1955-Aralık 1956 arası Türkiye’nin ada üzerinde hak iddia ettiği yıllar, Aralık 1959-Mayıs 1960 arası dönem ise Taksim tezinin savunulduğu yıllar olmuştur.[49]

Ocak 1950 plebisitinden sonra Rum kiliselerinde hareketlenmeler başlamıştır. 8 Ekim 1950’de Başpiskoposluk görevine seçilen Makaryos, Enosis faaliyetleri için yoğun çaba sarf etmiştir. Makaryos’un görevi devralmasıyla Yunanistan’da ve Kıbrıs’ta Enosis çığlıklarının sesi çok daha fazla duyulmaya başlamıştır. Bu nedenle 1950’li yıllar Kıbrıs Sorununun alevlendiği yıllar olmuştur. Bu arada 16 Şubat 1951’de Sofokles Venizelos, Yunan hükümetinin Enosis isteğini açıklamıştır. 23 Eylül 1953 tarihinde Yunan Başbakanı Papagos İngiliz Dışişleri Bakanı A. Eden ile görüşerek yeniden adanın Yunanistan’a ilhakını istemiştir. 30 Temmuz 1954’te Yunanistan’daki tüm partiler Enosis’i ulusal dava ilân etmişlerdir.[50]

Bu yıllar Türkiye’de ana muhalefet partisi CHP’nin tepkileri olmuştur. 10 Ekim 1953’te Genel Sekreter Kasım Gülek bir demecinde “Türkiye’nin Kıbrıs’la ilgili olduğunu ve Kıbrıs’ta yapılacak her değişiklikte söz sahibi olacağını” söylemiştir. Dönemin Dışişleri Bakanı Fuat Köprülü ise 1 Nisan 1954’de TBMM’de yaptığı bir konuşmada  “Kıbrıs üzerinde Türkiye’nin de söz sahibi olduğunu, adanın Yunanistan’a verilmeyeceğini” söylemiştir. 31 Ağustos 1954’te bir açıklama yapan Menderes ise, Türkiye’nin Yunanistan’a ilhâkını hiçbir zaman kabul edemeyeceğini belirtmiştir.[51]

Yunan Başbakanı Papagos’un sorunu 1954 yılında Birleşmiş Milletlere götürmesiyle ise mesele uluslararası bir boyut kazanmıştır. Türkiye ise doğrudan taraf hâline geldiği sorun karşısında uluslararası sistemin gerektirdiği gibi davranmıştır. Türkiye, NATO dışında bir politika benimsememiş, yani politikasızlığı tercih etmiştir. Dolayısıyla Türkiye, Kıbrıs Sorununda İngiliz politikalarını desteklemiş, statükocu bir anlayışı savunmuştur.[52]

15 Aralık 1954’te BM Genel Kuruluna getirilen Yunanistan’ın self determinasyon isteği reddedilmiş, ada Yunanistan’a bırakılmamıştır. Birleşmiş Milletler’in kararından sonra Yunanistan, Kıbrıs’ın kendine verilmeyeceğini anlamış, adada terör faaliyetlerini tırmandırmaya başlamışlardır. Bunun için 1954 yılında EOKA adlı bir yeraltı örgütü kurulmuş ve örgütün başına Albay Grivas getirilmiştir. EOKA’nın kuruluş amacı; Silâhlı eylemler gerçekleştirmek, adayı Türklerden temizleyerek Enosis hayaline ulaşmaktır. Türkler ise bu örgütün saldırganlığına karşı 1957 yılında Türk Mukavemet Teşkilâtı adlı bir karşı örgüt kurmuşlardır.

EOKA’nın kuruluş sürecine bakarsak; ilk gizli görüşmeler 2 Temmuz 1952 yılında Makaryos’un başkanlığında yapılmıştır. Bir ihtilal konseyi kurulmuş ve Enosis için gizli yeminler edilmiştir. 1954 yılından başlayarak Yunanistan hükümetinin bilgisi dahilinde adaya gizli silah sevkiyatı başlamıştır. Ve 9 Kasım 1954’te Grivas’ın adaya gizlice ayak basması gerçekleşmiştir. 1 Nisan 1955’te ise EOKA’nın ilk saldırıları Yunan Dışişleri Bakanı Stefanopulos’un direktifleriyle yapılmıştır. Amaç; önce adadan İngilizleri çıkarıp, ardından Türkleri yok ederek Enosis hayallerini gerçekleştirmektir. Fakat bir süre sonra örgüt adadan İngilizlerin gitmesini beklemeden Türklere saldırılar yapmaya başlamıştır. Makaryos’un EOKA’nın siyasi lideri olduğu İngilizler tarafından öğrenilince ise Makaryos, 9 Mart 1956’da Seyşel adalarına sürgüne gönderilmiştir. EOKA ise eylemlerinde yüzlerce Türk’ü bunun yanı sıra birçok Rum ve İngiliz’i de katletmiş, köyleri yakıp yıkmış, adadan Türklerin göç etmesine neden olmuştur. Saldırılarına 1963’te yeniden devam eden örgüt 103 Türk köyünü yakıp, insanları göçe zorlamıştır.  15 Temmuz 1974’e gelindiğinde ise EOKA B adı altında silahlarını Rumlara çevirmiş, 2000 Rum’u katletmiştir.[53]

EOKA’ya karşı örgüt olarak kurulan Türk Mukavemet Teşkilatı ise 27 Temmuz 1957’de Rauf Denktaş, Burhan Nalbantoğlu ve Kemal Tanrısevdi tarafından Lefkoşa’da kurulmuştur. 1 Nisan 1955’ten beri adadaki Türklere saldırmaya başlayan EOKA’ya karşı Türklerde adada çeşitli mukavemet grupları oluşturmuştur. Fakat bu gruplar EOKA gibi askeri yapıda ve destekli değil, küçük, dağınık ve eğitimsiz gruplardı.[54]

Kısacası 1950’li yılların temel politikası olan statükoculuk ve sorunu İngiltere’nin iç meselesi olarak görme anlayışı, EOKA’nın terörü tırmandırmasıyla son bulmuştur. Adnan Menderes’in bu yıllardaki politikalarında 1952 yılına gelene kadar NATO’ya üyelik sürecindeki temkinli davranışlarının da payı bulunmaktadır.

II. Dünya Savaşı’nın bitiminden sonra İngiltere sorunu çözmek için çeşitli planlar yapmıştır. Bunlar sırasıyla 1947 Lord Minster Planı, 1948 Jackson Planı, 1955 MacMillan Planı, 1956 RadCliffe Planı, 1958 II. MacMillan Planı, 1958 NATO Genel Sekreteri Spaak Planı olmuştur.[55]

İngiltere’nin 29 Ağustos 1955 tarihinde düzenlediği Kıbrıs ve Doğu Akdeniz meseleleri konusu ile Londra Konferansı’nı toplanmıştır. Konferansta İngiltere Dışişleri Bakanı MacMillan görüşlerini açıklamıştır. Konferansta Yunanistan self-determinasyon ve Enosis isteğini yinelemiştir. Macmillan İngiltere’nin Nato ve Bağdat Paktı içinde üstlendiği görevleri yerine getirebilmesi için Kıbrıs’ın tümünün İngiltere’nin elinde kalması gerektiğini öne sürmüştür.[56] Konferansta Türkiye’yi temsil eden dönemin Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ise ilhaka karşı çıkarken adanın Anadolu yarımadasının bir uzantısı olduğu ve adadaki Türk varlığını öne çıkaran tezleri ileri sürmüştür.[57] Zorlu adada statükonun korunmaması hâlinde Türkiye’ye verilmesi gerektiğini savunmuş ve ileriye dönük kendi kendine yönetim şeklini önermiştir.[58]

Fatin Rüştü Zorlu’nun Londra görüşmelerinde iki halkın eşitliğini savunmasının ardından konferans devam ederken 6-7 Eylül olayları gerçekleşmiştir. Ve Londra konferansından bir sonuç alınamamıştır.[59] 6-7 Eylül olayları ise Türk-Yunan ilişkilerindeki gerginliğin daha fazla artmasına neden olmuştur.

Türkiye’nin konferansta ilhaka karşı çıkması sonucu İngiltere ve Yunanistan alternatif çözüm arayışlarına girişmiştir. Bu arayışların sonucu ise “taksim” fikri akıllara gelmiştir. 28 Aralık 1956’da TBMM’de bir konuşmasında Adnan Menderes Türkiye’nin çıkarlarını en iyi koruyacak çözümün taksim olacağını beyan ederek taksime olumlu yaklaştığı göstermiştir.[60]

Londra Konferansı sonrasında uzlaşma sağlamak isteyen İngiliz Hükümeti 1955-1956 yılları arasında Makaryos ile görüşmeler gerçekleştirmiş, ancak görüşmelerden sonuç alamayınca Makaryos’u Şeyşel Adaları’na sürgün etmiştir. Bu sürgün sonrası çatışmalar daha da şiddetli bir hâl almıştır. Makaryos’un sürgününden sonra iyice başıboş kalan EOKA eylemlerini arttırmıştır. Türk toplumu ise bu saldırılar karşısında Türkiye’ye yardım çağrısında bulunmuştur.[61]

Aralık 1956 ile Mayıs 1960 arası yıllar Türkiye’nin adanın taksimi tezini savunduğu yıllar olmuştur. Demokrat Parti’nin iktidarının ilk yıllarındaki politikalarında ciddi değişiklikler yaşanmıştır. Bu değişikliklerin bir nedeni de İngiltere’nin 1956’da yumuşayan politikası ile self determinasyona yanaşması olmuştur. İngiltere ilk kez self determinasyon hakkını veren bir anayasa önerisinde bulunmuştur. Bu öneriye göre 6 Türk, 30 Rum temsilcilerden oluşan 36 kişilik bir meclis kurulacaktı. Sürgündeki Makaryos ise bu önerileri yeterli bulmayarak karşı çıkmıştır. Çünkü Makaryos’un isteği sömürge düzeninin tamamen sona erdirilmesidir. Türkiye ise adanın bölünme olasılığını olumlu karşılayarak, anayasa önerisini kabul etmiştir.[62]

28 Mart 1957 yılında Makaryos’un sürgünü sona ermiştir.  Sürgünün sona erdirilmesi ise Türkiye’nin tepkisini toplamıştır. Başbakan Menderes ise sürgün kararından dolayı Yunanistan’a verdiği demeçlerle tepkisini sert bir şekilde dile getirmiştir.[63]

İngiltere 1957 yılından sonra peş peşe yeni plan önerilerinde bulunmuştur. 1957 yılındaki Foot Planı bunlardan biridir. Foot Planı, Makaryos’un sürgününü bitiren, Rumlar ve Türkleri eşit taraf kabul eden bir süreci planlıyordu. Türkiye ve Yunanistan bu planları kabul etmemiştir. Bu plan kabul edilmeyince Macmillan’ın yeni geliştirdiği plan devreye girmiştir. Fakat bu planda da uzlaşma sağlanamamıştır.[64]

1957 yılında yeniden self determinasyon ve Enosis isteği ile BM Genel Kuruluna başvuran Yunanistan’a karşı, İngiltere BM’ye başvurarak Yunanistan’ın Kıbrıs’a uyguladığı şiddet ve terörizmi şikâyet etmiştir. 26 Şubat 1957’de sorunu görüşen BM ise barış görüşmeleri çağrısında bulunmuştur.[65]

Planlar üzerinde bir anlaşmanın sağlanamaması üzerine Amerika Birleşik Devletleri devreye girmiştir. İki NATO üyesinin anlaşmazlığını çözmek için ABD,1958’de Kuzey Atlantik Paktı toplantısında çözüm arayışlarına katılmıştır. Bu toplantıda Türkiye taksim politikasından, Yunanistan ise Enosis’ten vazgeçtiğini açıklamıştır. Ve 1959 yılından itibaren bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulması yönünde çalışmalara başlanılmıştır.[66]

11 Şubat 1958’de Zürih Antlaşması ve 19 Şubat 1959’da da Londra Antlaşması imzalanmıştır.  Kıbrıs Cumhuriyeti’nin doğuşu ise Londra ve Zürih Anlaşmalarına göre oluşturulan Kuruluş, İttifak ve Garanti Anlaşmalarının yürürlüğe girmesi ile mümkün olabilmiştir. Kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti tamamen bağımsız olmamakla birlikte, ek olarak yapılan Garanti Antlaşması ile Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin garantörlüğü altında özel bir statüde kurulmuştur.

Londra ve Zürih Antlaşmalarının ana hatları ise şu şekildedir; bu antlaşmalar toplumların birbirleri üzerinde egemenlik kurmalarını önleyecek şekilde hazırlanmıştır. Cumhurbaşkanı Rum, veto hakkına sahip Cumhurbaşkanı yardımcısı ise Türk olacaktır. Bakanlar Kurulu 7 Rum, 3 Türk’ten oluşacaktır.[67] Bu doğrultuda 14 Aralık 1959’da Makaryos Cumhurbaşkanı, yardımcısı ise Dr. Fazıl Küçük olmuştur. Zürih ve Londra Anlaşmaları sonucu geçici bir hükümet kurulmuştur. Kıbrıs Anayasası hazırlandıktan sonra imzalanan Lefkoşe Antlaşmaları ile 16 Ağustos 1960 tarihinde Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti ilân edilmiştir.

1960-1980 DÖNEMİ TÜRKİYE-YUNANİSTAN İLİŞKİLERİ

1960 Anlaşmaları ile Türkiye, İngiltere ve Yunanistan garantör ülkeler olmuşlardır. Bu çerçevede Yunanistan, 950 kişilik bir Yunan alayını adaya konuşlandırma fırsatı yakalamıştır. Makaryos ise Kıbrıs’ın bağımsızlığını her zaman için Enosis’e ulaşma yolunda bir araç olarak görmüştür.  Yunan alayının Kıbrıs’a gelişi Rumlarda Enosis heyecanı yaratmıştır. Cumhuriyetin kurulması ile bir süre yeraltına geçen EOKA, Yunan alayı aracılığıyla eğitilip yeniden harekete geçmiştir.[68]

Yunanistan’da Karamanlis’in iktidardan düşüşünden sonra yerine Londra ve Zürih Antlaşmalarını tanımayan Papandreu Başbakan seçilmiştir. Bunun üzerine Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasını uygulamak istemeyen Makaryos Garanti ve İttifak Antlaşmalarının feshedilmesini önermiştir. Bu çerçevede Makaryos, 30 Kasım 1963’te Türkiye’ye 13 maddelik bir anayasa düzeltme teklifi sunmuştur. Türkiye’nin reddettiği bu teklif Kıbrıs Türklerini azınlık statüsüne sokan bir değişikliktir.[69] Bu değişiklik teklifini Yunanlıların desteklediklerini o dönemin Yunan Başbakan yardımcısı Sofokles Venizelos gizlememiştir.[70] Makaryos bu teklifi Türkiye’nin reddedeceğini bilerek adada eğitilerek hazır hâle gelen EOKA ile Türkleri adada yok etmeyi hedeflemiştir.

1963 yılından itibaren Türklere yönelik saldırılar başlamıştır. Rum tarafı Türkler’in imhasını öngören Akritas Planı’nı uygulamaya koymuş, sistemli şiddet politikasına geçilmiştir.  Aralık 1963’te tarihe “Kanlı Noel” adıyla geçen olaylar yaşanmıştır. Bu olaylar sırasında 21 sivil Türk katledilmiştir. 30 Aralık günü ise Lefkoşe’de İngiliz askerleri tarafından Yeşil Hat oluşturulmuştur. Türkiye ise adadaki bu katliamlara karşı Türk Hava Kuvvetleri’ne ait uçakları Lefkoşe üzerinde havalandırmıştır.[71]

1 Ocak 1964’te Makaryos 1960 Antlaşmalarının tek taraflı feshedildiğini açıklamıştır. Rum saldırıları daha fazla artmıştır. Türkiye ise saldırıların durdurulması için 13 Şubat 1964’te BM Güvenlik Konseyine başvurmuştur. 4 Mart 1964’te BM bir “Barış Gücü” oluşturma kararı almıştır. Ayrıca BM işgalci Rumlara “ Kıbrıs Hükümeti” ifadesini kullanarak bir mektup göndererek tarihi bir hataya imza atmıştır. Yapılan bu hata sonucu Rumlar, fiilen bir hükümet gibi kabul edilmişlerdir.[72]

Yeşil Hat’tın çizilmesi ve BM’nin sözde barış gücü çatışmaları durduramamıştır. Bu nedenle Türkiye, Garanti Antlaşması’nın dördüncü maddesinin verdiği hak ile Haziran 1964’te adaya müdahale kararı almıştır. Ancak “Johnson Mektubu” ismiyle literatüre geçen ABD Dışişleri Bakanı’nın İsmet İnönü’ye ilettiği mektupla Türkiye müdahale fikrinden vazgeçmiştir.[73]

Grivas’ın adaya dönmesiyle Türklere yönelik saldırılar artarak devam etmiştir. 1964 yılında Erenköy olayları yaşanmıştır. Garanti Antlaşması uyarınca NATO ve BM’ye başvuru sonrası Türk uçakları Kıbrıs üzerinde 7 Ağustos 1964’te ihtar uçuşu yapmış, 8 Ağustos’ta ise Rum mevzilerini vurmuştur.[74]

15 Temmuz 1964’te ABD, Acheson Planı’nı devreye sokmuştur. Planda Karpaz’da Türkiye’ye bir üs verilecek, buna karşılık Türkiye ise Enosis’i kabul edecek ve de Türkler adada azınlık olacaktır. Acheson Planı, Makaryos tarafından şartsız Enosis olmadığı için reddedilmiştir. Zaten Türkiye’de bu planı reddetmiştir. Ağustos’ta sunulan ikinci Acheson Planı ise yine aynı gerekçelerle reddedilmiştir.[75]

1964 yılından sonra Barış Gücü’nün de çabalarıyla adada çatışmalar bir süre duraklamıştır. Fakat 3 yıl sonra çatışmalar geri alevlenmiştir. 1967 yılında Rumlar yeniden silahlanmaya başlamışlardır. 21 Nisan 1967’de ise Yunanistan’da askeri cunta bir darbe yapmış, Yorgi Papandreu iktidara getirilmiştir. Eylül 1967’de Demirel ile Kollias arasında Dedeağaç’taki görüşmelerde pazarlığa kalkışılmış, ama sonuç alınamamıştır. Bunun üzerine Kıbrıs’ta Boğaziçi ve Geçitkale köylerine karşı saldırılar düzenlenmiştir.[76] Türkiye’nin adaya askeri müdahale kararı sonucu ABD araya girerek bir kısım Yunan askerinin ve Grivas’ın geri çekilmesini sağlamasıyla Yunanistan’ın adadaki etkinliği hem askeri olarak azaltılmış, hem de cunta yönetiminin prestij kaybetmesine yol açmıştır.[77] Geçitkale saldırılarının ardından 28 Aralık 1967’de Geçici Türk Yönetimi ilân edilmiş, daha sonra Türk Yönetimi adını almıştır. Yönetimin başına ilk kez Dr. Fazıl Küçük getirilmiş, 1973seçimleri ise Rauf Denktaş seçilmiştir.[78]

Bu arada EOKA içinde görüş ayrılıkları belirmiş, Türkiye’nin müdahalesinden çekinip Türkiye’yi ekonomik yollardan alt etmeye çalışan Makaryos ile eski cuntacıların yer aldığı EOKA-B karşı karşıya gelmiştir. 15 Temmuz 1974’te Yunan cuntasının desteğini alan EOKA’cı Nikos Sampson, Makaryos’a darbe yapmıştır. Türkiye ise bu durumda Garanti Antlaşması gereği İngiltere’ye müdahalede bulunmayı teklif etmiş, olumsuz yanıt alınca adanın güvenliği için 20 Temmuz 1974’te Barış Harekâtını başlatmıştır. Böylece Sampson’un isteği olan Yunanistan’a ilhak gerçekleşmemiş, adadaki Türklerin can güvenliği güvence altına alınmıştır. Bu harekât Yunanistan’daki askeri cuntanın da sonu olmuştur.[79] Harekâtın ardından Rum toplumunun liderliğine Klerides gelmiştir.

Türkiye harekât ile beraber adadaki güvenliği sağladıktan sonra bu durumu muhafaza etmek istemiştir. İlk barış harekâtının ardından BM’nin 353 sayılı kararı ile ateşkes çağrısında bulunması ile 25 Temmuz 1974’te Cenevre görüşmeleri başlamıştır. Sonuç olarak ateşkese uyulması ve Yunan Kuvvetlerinin bölgeden çekilmesine karar verilmiştir. 8-13 Ağustos’ta ki Cenevre Konferansı’nın ikinci ayağında ise Rauf Denktaş federal bir yapı içerisinde iki kesimli otonom bölgelerin oluşturulacağı bir anayasa talep etmiş, fakat bu durum Klerides tarafından reddedilmiştir.[80] 1974’ten sonra Türkiye ve Kıbrıs Türk toplumu iki toplumlu ve iki bölgeli bir federasyon sistemini savunan politikaların savunucusu olmuştur.

II. Cenevre Konferansı sırasında görüşmelerden bir uzlaşmanın çıkamayacağı anlaşılınca ise Kıbrıs’a ikinci harekât yapılmıştır. Harekâta uluslararası toplum ve ABD tepki göstermiştir. Türkiye kendine uygulanan silah ambargosu kararının üzerine ise 5 Şubat 1975’te cevap olarak Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD)’ni ilân etmiştir.  BM Genel Kurulu ise bu durumu 12 Mart 1975’te 367 sayılı karar ile rahatsızlığını belirtmiştir. Güvenlik Konseyi ise arabuluculuk aracılığı ile görüşmelere çağırmıştır.[81]

İkinci harekât sonrası BM Genel Sekreteri gözetiminde Denktaş ile Klerides arasındaki görüşmeler başlatılmıştır. Sadece nüfus mübadelesi konusunda uzlaşmaya varılmış, Kuzeydeki Rumlar ile Güneydeki Türkler yer değiştirmiştir.[82]

12 Şubat 1977 yılında Denktaş ile Makaryos arasında 4 maddeden oluşan İlk Zirve Antlaşması kabul edilmiştir. Bu antlaşma ile iki toplumlu federal yapı üzerinde karar birliğine varılmıştır.[83] 19 Mayıs 1979’da yapılan Denktaş-Kiprianu görüşmeleri sonucu 10 Nokta Antlaşması imzalanmıştır. 15 Haziran’da yapılan görüşmelerde ise Rumlar, Türk tarafının ambargosunu kaldırmayarak 10 Nokta Antlaşmasının 6. Maddesini ihlâl etmişlerdir. Makaryos’un ölümü üzerine liderliğe geçmiş olan Kiprianu ise Papandreu’dan aldığı destekten dolayı meseleyi iki taraflılıktan çok taraflılığa getirmenin yollarını aramıştır.[84]

Rumların uzlaşmaya varamaması, federal devlet statüsünün bir çözüm getiremediğinin anlaşılması ve Rumlar’ın Mayıs 1983’te BM Genel Kuruluna başvurmaları üzerine ise Türk tarafı self determinasyon hakkını kullanarak 15 Kasım 1983’te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)’ni kurmuştur.[85]

1980-1990 DÖNEMİ TÜRKİYE-YUNANİSTAN İLİŞKİLERİ

15 Kasım 1983’te Rauf Denktaş’ın bağımsızlık bildirisini okuması ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilân edilmiştir. Rumlar, Yunanistan ve BM ilâna tepki göstermiştir. BM Güvenlik Konseyi tepki olarak 541 sayılı karar ile Türk tarafının kararından vazgeçmesini istemiştir. Türkiye ve KKTC ise BM’nin bu çağrısına uymamıştır.[86]

Türkiye’deki hükümet ise KKTC’yi tanımıştır. KKTC Kurucu Meclisinin hazırladığı anayasa 12 Mart 1985’te kabul edilmiştir. Ardından yapılan seçimler sonucu ise Rauf Denktaş KKTC’nin ilk cumhurbaşkanı olmuştur. Ve sonuç olarak kuzeyde Türk, güneyde Rum devletli, iki toplumlu bir ada oluşmuştur. Kurulan KKTC’yi ABD’nin baskılarından dolayı hiçbir ülke tanımamıştır. Yunanistan ise konuyu hemen uluslararası platforma taşımıştır.

Kıbrıs Rum tarafı, tüm dünyada “Kıbrıs Hükümeti” olarak tanınmanın rahatlığından dolayı hiçbir anlaşmaya yanaşmamıştır. KKTC’nin ilânından sonra 2 Ocak 1984’te Denktaş, Rum yönetimine Maraş ve Lefkoşe havaalanının açılması, Kayıp Kişiler Komitesi kurulmasını içeren iyi niyet önerilerinde bulunmuştur. Fakat Rumlar bu iyi niyet önerisini reddetmiştir. Ayrıca Rumlar BM Genel Sekreteri tarafından sunulan iki toplumlu iki federasyonlu Ocak 85 belgesini de Türk tarafının kabul etmesine rağmen reddetmişlerdir.[87]

29 Mart 1986 tarihinde BM Genel Sekreteri Perez de Cuellar taraflara “Kıbrıs Üzerine Anlaşma Taslağı” adlı federal çözümü öngören bir belge sunmuştur. KKTC’nin kabul ettiği bu belgeyi Rum tarafı reddetmiş, bunun üzerine Genel Sekreter Rum tarafını uzlaşmaz taraf olarak nitelendirmiştir.[88]

Rum tarafında yapılan 1988 Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucu Kipriyanu’nun yerini Yorgo Vassiliu almıştır. Denktaş’ın 3 Mart 1988’de sunduğu iyi niyet önerileri diğerler öneriler gibi reddedilmiştir.[89] Vassiliu’da Kiprianu’dan farklı bir davranış sergilememiştir.

25 Temmuz 1989’da BM Genel Sekreteri Cuellar taraflara yeni bir tasarı sunmuştur. Ancak Türk tarafının görüşünün alınmadığı gerekçesiyle Denktaş tarafından reddedilmiştir. Ardından yapılan görüşmelerde ise Vasiliou’nun adada Türk tarafının self determinasyon hakkını kabul etmemesi üzerine kesilmiştir.[90]

1990-2002 DÖNEMİ İLİŞKİLER

1989’da taraflar arasında kabul görmeyen tasarılar nedeniyle kesilen görüşmeler 1990’lı yılarda tekrar başlamıştır. 27 Mart 1991 tarihinde BM Genel Sekreteri Cuellar tarafların üzerinde anlaşılan noktalar Güvenlik Konseyine sunmuştur. Turgut Özal ise “Dörtlü Konferans” (Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs Türk Tarafı, Kıbrıs Rum Tarafı) önerisinde bulunmuştur. Buna karşılık Yunan tarafı “Dokuzlu Konferans” (Güvenlik Konseyinin beşlisi de dahil) önermiştir. Fakat tarafların isteksizliği nedeniyle bu toplantı yapılamamıştır.[91]

1992’te Rauf Denktaş Güzelyalı’nın dahil olduğu, Türk tarafının %29+ payı olan bir harita ortaya çıkarmıştır. Buna karşılık BM Genel Sekreteri Boutros Gali ise Güzelyalı’yı Rumlara veren, %28,2’lik Türk toprağı olan bir haritayı ortaya çıkarmıştır. Gali’nin “Fikirler Dizisi” adlı çözüm planını sunmuştur. Bu harita 26 Haziran 1992’de BM’nin 774 sayılı kararı bu harita resmileştirilmiştir. Ardından yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamamış, BM Güvenlik Konseyi bir önceki karara benzeyen 789 sayılı kararına almıştır.[92]

1993 yılına gelindiğinde ise Rum tarafında yapılan Başkanlık seçimlerini Fikirler Dizisine karşı olan Klerides kazanmıştır. Klerides bu diziyi müzakere etmeyeceğini bildirmiş, Avrupa Birliği üyeliği çalışmalarını yoğunlaştırmıştır. Yunanistan’da Rumlar’ı üyelik konusunda desteklemiştir.[93]

Mayıs 1993’te BM Genel Sekreteri’nin önerisi ile “Güven Arttırıcı Önlemler” paketi üzerinde durulmuştur. Fakat Temmuz 1994’te Avrupa Birliği Adalet Divanı, Rumlar’ın isteği ile KKTC’nin AB’ye ihracatını yasaklayan bir karar alması ile güven arttırıcı paketin Kıbrıs Türk Tarafına getireceği faydalar ortadan kaldırılmıştır. 30 Mayıs 1994’te Gali Güvenlik Konseyi’ne sunduğu raporda Türk tarafını sonuca ulaşamamadan sorumlu tutmuştur.[94] Bu sırada AB Korfu Zirvesi yapılmış, zirvede GKRY’ni temsil eden Kıbrıs AB genişleme programına dahil edilmiştir. KKTC’de buna peki olarak Demirel-Denktaş Deklarasyonu imzalamıştır. Böyle KKTC ile Türkiye arasındaki ilişkiler derinleştirilmek istenmiştir.

20 Ocak 1995’te Rauf Denktaş’ın ortaya koyduğu Rum tarafını görüşmelere davet eden 14 maddelik barış planı yine Klerides tarafından çözümden önce AB üyelik sürecinin tamamlanması stratejisi doğrultusunda görüşmeyi reddetmiştir. Türk tarafı ise buna tepki göstermiştir.[95]

1996-1997 arası dönem ise oldukça gergin geçmiştir. Bu gergin süreçte sınır gösterileri, çatışmalar, Kıbrıs’a konuşlandırılması düşünülen Rus S-300 füzeleri meseleleri, Rum kesinin bitmek bilmeyen AB üyelik çabaları, bir Rum askerinin BM bölgesinde bir Türk askeri tarafından vurulması, Türk bayrağını direkten indiren Rum göstericinin öldürülmesi, Rum motosikletlilerinin sınır delme girişimleri v.s.  gibi olaylar dizisi yaşanmıştır.[96]

24 Şubat 1997 tarihinde AB’nin Kıbrıs Sorununa bakışında bir değişim yaşanmıştır. AB, Kıbrıs’ın tam üyeliği için öncelikle adada siyasi bir çözümün olması gerektiğini şart koşmuştur. Yunanistan Dışişleri Bakanı Theodoros Pangalos ise bu açıklamanın ardından AB’nin Doğu’ya doğru genişlemesini veto edeceklerini bildirmiştir. Aralık 1997’ye gelindiğinde ise AB Lüksemburg Zirvesi’nde AB çerçevesinde Kıbrıs Rum tarafı tüm Kıbrıs’ın temsilcisi sıfatıyla tam üyelik görüşmelerine başlanılması kararı alınmıştır. Türkiye’nin bu karara tepkisi KKTC-Türkiye Ortaklık Konseyi kurmak olmuştur.

1997’de BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafların arasında kapsamlı bir çözüme yönelik müzakereler için yoğun çabalarda bulunmuştur. Bu çerçevede Newyork’ta görüşmeleri başlatmıştır. Annan’ın aracılığı ile gerçekleşen görüşmelerde Rum tarafının AB’ye tam üyelik başvurusu nedeniyle Denktaş ile Klerides’in görüşebilmesi söz konusu dahi olamamıştır.[97]

31 Ağustos 1998 yılında soruna kalıcı bir çözüm amacıyla Denktaş adada iki devlet arasında bir konfederasyon tezini açıklayarak Kıbrıs konusundaki tutumunu net bir şekilde ortaya koymuş ve yeni bir dönem başlamıştır.

Konfederasyon tezninin açıklanmasının ardından bir süre durgunluk dönemi yaşanmış, daha sonra Kofi Annan’ın çabalarıyla yeniden görüşmelere başlanmıştır. 3-14 Aralık 1999 tarihleri arasında Klerides ve Denktaş arasında Newyork görüşmeleri başlamış, sonrasında Cenevre’de görüşmelere devam edilmiştir. Görüşmelerden pek bir verim alınamamasının ardından 12 Eylül 2000’de Annan’ın konuşmasında yeni bir ortaklık kurulmasının hedeflendiği, iki tarafın eşit temsili ve statüsünün doğru bir çözüm olacağını belirten açıklamalar yapması Rum yönetimin tarafından sert şekilde eleştirilip, boykot edilmiştir. Bundan sonraki aşamalarda ise BM Rum tarafının durumunu güçlendirip, Türk tarafını göz ardı eden davranışlar sergilemiştir. 1-10 Kasım’da Cenevre’deki görüşmelerden de bir sonuç alınamamıştır. Bunlara ek olarak 8 Kasım 2000’de AB’nin yayınlamış olduğu Katılım Ortaklığı Belgesinde Kıbrıs Türkiye’nin üyeliği önünde bir önkoşul olarak açıklanmıştır.[98]

2001 yılında AB Komisyonu Başkanı Romano Prodi’nin Kıbrıs Sorunu çözülmeden Güney Kıbrıs’ın üyelik başvurusunun değerlendirilebileceği açıklaması Türk tarafı için sarsıcı bir gelişme olmuştur. Denktaş ise Klerides ile BM gözetiminde Yeşil Hat’ta görüşmelerde bulunmuşlardır. Bu görüşmeler sonunda liderler 2002 Ocak’ta yeniden bir araya gelip, tüm konuların masaya yatırılacağı bir görüşme yapmaya başlayacaklarını bildirmişlerdir.[99]

Görüldüğü üzere 1990’dan başlayarak ilişkilerde Rum tarafının AB üyelik süreci, dönem dönem -yaşanan çatışmalar ve sonuçsuz kalan sayısız müzakere ve görüşmeler gerçekleşmiştir. Bu süreçte Yunanistan, Rum tarafının destekçisi olmayı hiçbir zaman ihmal etmemiştir.

2002’DEN GÜNÜMÜZE YAŞANAN GELİŞMELER

Türkiye, çalışmada anlatıldığı üzere 1950’lerden itibaren adadaki Türklerin can ve mal güvenliğini korumaya çalışmış, Rumların Kıbrıs’a tamamen egemen olmasına engel olmuş, Kıbrıs’taki Yunan varlığına karşı koymuş ve KKTC’yi bağımsız bir devlet olarak uluslararası alanda tanıtmaya çalışmıştır.

Ocak 2002’de çözüme yönelik Denktaş-Klerides yüz yüze görüşmeleri gerçekleşmiş fakat yine sonuç alınamamıştır. 3 Kasım 2002’de Türkiye’de yönetim değişikliği yaşanmış, iktidara gelen Adalet ve Kalkınma Partisi, AB’ye üyelik sürecinin önünde en büyük engel olan Kıbrıs meselesinde diğer hükümetlerden farklı politikalar içinde bulunduğunu iktidara geldiği ilk dönemlerden itibaren dile getirmiştir. Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarı ile proaktif bir dış politika izlenerek Kıbrıs politikasında bazı değişimler yaşanmıştır.

Adalet ve Kalkınma Partisi iktidara gelmeden önce seçim bildirgesinde Kıbrıs Sorununa karşı tutumunun nasıl olacağının işaretlerini vermiştir. Bildirgede mutlaka bir çözümün bulunması gerektiği ve Belçika’da olduğu gibi iki toplumdan oluşan bir devlet yönetiminin kurulması gerektiği belirtilmiştir. Erdoğan’dan önce yönetimde olan Ecevit hükümetinin politikası ise “çözümsüzlüğün en iyi çözüm olacağı” yani mevcut statükonun devam ettirilmesi yönünde olmuştur.[100]

AKP’nin iktidara gelmesinin ardından BM Genel Sekreteri Kofi Annan kendi adıyla anılan “Annan Planı”nı 11 Kasım 2002’de taraflara sunmuştur. Plan adanın İngiliz üsleri dışında kalan bölgeleri bağımsız ve federal bir devlet olacak şekilde birleştirilmesini öngörmüştür. Annan Planı karşısında AKP hükümeti ile Denktaş’ın politikaları ters düşmüştür Hükümet planın kabulü yönünde Denktaş’a baskı yapmış, fakat yapılan müzakerelerden olumlu bir sonuç alınamamıştır.  Plana karşı çıkan Denktaş ve ekibi Türkiye’nin adaya garantörlük hakkını sulandırdığı, referandumdan evet çıksa dahi GKRY’nin AB’ye üye olacağı ve Genel Sekreter’in plandaki boşlukları doldurmasını olumsuz gördüğü gerekçesiyle Annan Planının görüşülecek bir yanının olmadığını dile getirmiştir.[101]

Türkiye ve KKTC için Annan Planı’nın kabul edilemez nitelikte bir yönü vardır. Bu da planda taraflar arasındaki müzakerelerde bir uzlaşma sağlanmamış olsa bile planın boşluklarını BM Genel Sekreterinin dolduracak olmasıdır. Üstelik ABD ve AB Türkiye’de bu planın kabul edilmesi için birçok vaatte bulunmuştur. Bu vaatlerden biri de Türkiye plana “Evet” der, Rum tarafı “Hayır” derse KKTC’nin bağımsızlığının tanınması ve izolasyonların kaldırılması yönünde karar alacağıdır. Fakat Nisan 2004’te Türk ve Rum tarafında yapılan referandumda oylamaya sunulan plan Türk tarafından %64.91 kabul oyu alırken, Rum tarafından %75.38 red oyu almıştır.[102]

Annan Planı’nın Rum kesimince reddinin beraberinde ne KKTC’nin bağımsızlığı tanınmış, ne de ambargo ve izolasyon kaldırılmıştır. Yani KKTC’ye verilen vaatler tutulmamıştır. Planın kabulünün Türk tarafı için olumsuz sonuçları olmuştur. Daha sonraki görüşmelerde Türk tarafının planda kabul ettiği noktalar başlangıç noktası olmuştur.

Planın reddinin ardından kısa bir süre sonra 1 Mayıs 2004’te GKRY “Kıbrıs Cumhuriyeti” adı ile Avrupa Birliğine tam üye olmuştur. Bu şekilde Rum kesimi ödüllendirilmiştir. Bun karşılık Türkiye Rumların, Kıbrıs Türklerini temsil etmeye yetkisi olmadığı ve üyeliğin Türkiye’nin adada1960 Anlaşmalarına dayanan Kıbrıs üzerindeki hak ve yükümlülüklerini hiçbir şekilde halel getirmeyeceğini ifade etmiştir.[103]

28 Mayıs 2004’te Kofi Annan BM Güvenlik Konseyi’ne sunduğu raporunda Türk kesiminin çoğunun planı kabul ettiğini, ancak Rum tarafının çözümden yana olmadığını ve anlaşmayı reddettiğini belirtmiştir. Referandum sonuçlarının Kıbrıs Türk tarafına baskı ve izolasyon uygulamak için tüm nedenleri ortadan kaldırdığını da raporunda belirtmiştir. Fakat Annan’ın ekonomik izolasyona son verebilecek bu planı Güvenlik Konseyi tarafından onaylanmamıştır. AB ise Türk tarafının BM planına tavrından ötürü destek amacıyla izolasyonların kaldırılmasına yönelik bir karar almıştır.  Fakat izolasyonları kaldıran bu “ Mali Yardım ve Doğrudan Ticaret Tüzüğü” GKRY’nin engellemeleri sonucu birbirinden ayrılmış, Mali Yardım Tüzüğü ancak Şubat 2006’da yürürlüğe girebilmiştir. Diğer tüzük ise hâlen onay beklemektedir.[104]

Kıbrıslı Türkler üzerindeki izolasyon kararlarına yönelik bir gelişmede 27 Temmuz 2005’te Azerbaycan’ın adaya direk uçuşlar yaparak izolasyonu kaldırmaya yönelik bir adımı olmuştur. Fakat Yunanistan ve Kıbrıs’ın baskıları ile bu gerçekleşememiştir.[105]

2006 yılına gelindiğinde ise Abdullah Gül’ün önderliğinde sorunları çözmek amaçlı 10 maddeden oluşan bir eylem planı önererek yeni bir insiyatif yaratmıştır. Bu plan ile Türkiye’deki liman ve havaalanlarını Kıbrıs Rum bandıralı gemi ve uçaklara açmayı önermiştir. Fakat bu planda Rumlarca reddedilmiştir.[106]

Yaşanan tüm bu olumsuz gelişmelerin ardından “8 Temmuz Anlaşması” olarak anılan 2006 tarihli 5 maddelik İlkeler Dizisi çerçevesinde soruna ilişkin çözüm yolunda bazı hususlarda mutabakatlara varılmıştır. Fakat her zaman çözümün karşısında olan Rum yönetimi 8 Temmuz’u da kendi çıkarlarına göre şekillendirmek istemiştir.[107]

2007 yılına gelindiğine Talat-Papadopulos görüşmeleri gerçekleşmiş, pek bir sonuç alınamamıştır. Şubat 2008’de ise Cumhurbaşkanlığı görevine gelen Hristofyas ile beraber adadaki çözüm arayışları hız kazanmıştır. Bu çerçevede Talat-Hristofyas görüşmeleri gerçekleşmiş, Lokmacı Barikâtı’nın kaldırılması kararlaştırılmıştır. Görüşmeler sonucunda iki liderin temsilcilerinden oluşan çalışma grupları ve teknik komitelerin kurulmasına karar verilmiştir. 25 Temmuz’da ise çözüme yönelik tam teşekküllü müzakereleri başlatma kararı alınmıştır. Nisan 2009’daki seçimlerde Başbakanlık görevini üstlenen Derviş Eroğlu ise kapsamlı müzakerelerde Mehmet Ali Talat’ı desteklediklerini belirtmiştir. Hristofyas ile yapılan görüşmeler sonunda da çabalar sonuçsuz kalmış, yeni liderin diğer liderlerinden farklı bir tutumu olmadığı görülmüştür.[108]

18 Nisan 2010’da KKTC’de Cumhurbaşkanlığı görevini Derviş Eroğlu kazanmıştır. Eroğlu BM Genel Sekreteri Ban ki Moon’a bir mektup göndererek Mehmet Ali Talat ve Hristofyas’ın 23 Mayıs 2008’de tarihli açıklamalarına, tam teşekküllü müzakereye yönelik ortak çalışmalarına bağlı olduğunu, müzakerelere kaldığı yerden devam etmeye hazır olduğunu belirtmiştir. Peşpeşe süregelen sonuçsuz müzakereler yapılmıştır.[109]

Şubat 2011’de adada sendikaların düzenlediği bir mitingde Türkiye karşıtı çirkin bir pankart açılmıştır. Başbakan Erdoğan’ın pankart sürecinden sonraki rahatsızlığını sert bir dille ifade etmesi “besleme krizi”nin patlak vermesine neden olmuştur.[110]

13 Ekim 2012’te Türkiye’den KKTC’ye içme suyu taşıyacak ve sulama ihtiyacını karşılayacak dev bir proje için düğmeye basılmıştır. Bu can suyu projesi ile hem anavatan ile yavru vatanın bağını perçinleyecek, hem de Rum Kesimi’ne de Türkiye’nin varlığını hatırlatmaktadır.[111]

AKP’nin iktidarda olduğu 11 yıl boyunca Yunanistan’da iktidar birkaç kere el değiştirmiştir.  Şöyle ki sırasıyla 2002’den bu yana Kostas Smitis, Kostas Karamanlis, Yorgo Papandreu, Lukas Papadimos, Panagiotis Pikrammenos ve şu anda görev başında bulunan Antonis Samaras Başbakanlık görevini yerine getirmiştir. 2002 yılında Türkiye’deki iktidar değişikliğiyle Türkiye’nin Kıbrıs politikasında değişimde beraberinde getirmiştir. Bu yıldan itibaren Kıbrıs Sorunu bir nevi AB’ye devredilmiştir. Bu nedenle bu dönemden sonra Yunanistan ada ile ilgili çok sert açıklamalarda bulunmamıştır.

SONUÇ

Çalışmada aktarıldığı gibi Yunanistan tarihinin eski dönemlerinden beri Megali İdea hedefleri doğrultusunda yayılmacı bir politika izlemiştir. Bu “Büyük Ülkü”lerini gerçekleştirmek için ise Enosis’i milli bir politika hâline getirmişlerdir.

Yunanistan, Megali İdea hedefleri içinde yer alan Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak için bütün fırsatları değerlendirmeye çalışmıştır. Kıbrıs’ı adeta bir “Helen toprağı” olarak görmüşlerdir.  Bu doğrultuda Yunanistan, Kıbrıs’taki Rumları tahrik etmekten geri durmamıştır. Bu da Kıbrıs’ta Türk-Rum sorunundan ziyade bir Yunan yayılmacılığı ve milliyetçiliği sorunu olduğunu göstermektedir. Sorunun çözülmesi ise şüphesiz Yunanistan’ın adadan elini çekmesi ile mümkün olabilecektir. Adaya barış ancak Türk ve Rum tarafının ortak iradesi ile iki halkında eşit olduğunun kabulü ile gerçekleşecektir.

Türkiye, 1950’li yıllara kadar Kıbrıs’a gereken önemi ve özeni gösterememiştir. Oysaki Yunanistan adayı hiçbir zaman gündeminden düşürmemiştir. Fakat 1950’li yıllarla beraber Kıbrıs Türkiye’nin gündemine ana sorun olarak oturmuştur. 1974’ten 2004’e kadar 30 yıllık bir süreçte Denktaş’ın çizgisinde geçmiştir. Adadaki uzun yıllardır devam eden bu çözümsüzlük ada halkına maddi ve manevi yönden büyük rahatsızlıklar vermiştir. KKTC’de uzun yıllardır süregelen izolasyonlar, siyasi, ekonomik, kültürel ve sportif alanlarda kendini hissettirmiştir. Hukuki gerekçesi bulunmayan bu uygulamalar uluslararası hukuka oldukça aykırı bulunmaktadır. Ve KKTC’ye bu ambargo ve izolasyonların ekonomik faturası oldukça fazladır. Bu nedenle çözümsüzlük Kıbrıs Türk tarafı için oldukça yıpratıcıdır.

Sorunun çözümü için iki ayrı halkın yaşadığı adaya federal bir çözümden ziyade iki ayrı devlet esasına uygun olan konfederal bir çözüm getirilmelidir.  Bu da ancak Batılı güçlerin (özellikle ABD, AB) ve Yunanistan’ın adadan elini çekmesiyle mümkün olabilecektir.

Yıldız ÇELİKTAŞ

KAYNAKÇA

Kitaplar:

– Erol Mütercimler Erol, Satılık Ada Kıbrıs: Barış Harekâtı’nın Bilinmeyen Öyküsü, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yay.

– Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Haziran 1985.

– İsmail Sabahattin, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu (1821-2000), Kıbrıs: Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, 2000.

– İsmail Sabahattin, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, İstanbul: Kastaş Yay., 1998.

– İşyar Ömer Göksel, Karşılaştırmalı Dış Politikalar: Yöntemler-Modeller-Örnekler ve Karşılaştırmalı Türk Dış Politikası, Bursa: Dora Yayıncılık, Ekim 2009.

– Kıbrıs Sorunu (Haz. Av. Mehmet Cengiz, Av. Uğur Uzel), Ankara: Ankara Barosu Yay., 2001.

– Manisalı Erol, Avrupa Kıskacında Kıbrıs, İstanbul: Derin Yayınevi, Nisan 2004, (ikinci basım, ilk basım Nisan 2003).

– Oran Baskın, Türk Dış Politikası (2001-2012) Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne, Olgular Belgeler, Yorumlar,  İstanbul: İletişim Yay., 2013.

– Özmen Süleyman, Avrasya’nın Kırılma Noktası: Kıbrıs, İstanbul: IQ Yay., Mayıs 2005.

– Sönmezoğlu Faruk, Türkiye-Yunanistan İlişkileri ve Büyük Güçler: Kıbrıs, Ege ve Diğer Sorunlar, İstanbul: Der Yayınevi , 2000.

– Tuncer Hünel, Kıbrıs Sarmalı, Ankara: Ümit Yayıncılık, Şubat 2005.

Makaleler:

– Akgün, Sibel, “Atatürk Dönemi Türkiye ve Kıbrıs Türk Toplumu İlişkileri (1923-1938)”, XVI. Türk Tarih Kongresi Bildirisi, Şubat 2012.

– Çakmak Zafer, “Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Barış Ödülüne Aday Göstermesi”, http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_715/715_47877.pdf, 2008.

– Göktürk, Turgay Bülent, Rumlar’ın Kıbrıs’taki Enosis İsteklerinin Şiddete Dönüşmesi: 1931 İsyanı; Öncesi ve Sonrası, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt VI, Sayı 16-17, Bahar-Güz 2008.

– Sarıkoyuncu, Esra, Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950-1960), Gazi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 6, Sayı 11, Kış 2012.

– Güler Yavuz, “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna Kadar Kıbrıs Meselesi”, G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2004; 101-112.

– Günay Necla, “Filik-i Eterya Cemiyeti”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2005.

– Hülagü Metin, “Türkiye, Yunanistan ve Avrupa İlişkilerinde Kıbrıs”, http://www.metinhulagu.com/images/dosyalar/20120229230708_0.pdf (e.t.19.05.2013)

– Kalelioğlu Oğuz, “Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 41, Mayıs 2008.

– Meral Ömer Ertuğrul, “Türk-Yunan İlişkileri ve Kıbrıs”,  http://www.scribd.com/%C3%96mer_meral (e.t. 10.05.2013)

– Toprak Serap, “1821 Mora İsyanı”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 6, Yıl 2011.

– Yavuz Celalettin, “Kıbrıslı Türkler Besleme Oldular”, 07.02.2011, http://www.turksam.org/tr/yazdir2322.html , (e.t.06.06.2013)

Elektronik Kaynaklar:

– “Anadolu’dan Kıbrıs Can suyu”, http://ekonomiekibi.com/haber/detay/1798/anadoludan_kibris_cansuyu , 13.10.2012 , (e.t.06.06.2013)

– “Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu”,   http://akaum.atilim.edu.tr/pdfs/KibrisTarihiveKibrisSorunu_I.pdf (e.t.18.05.2013)

– “Denktaş: Annan Planı’nın Görüşülecek Bir Yanı Yok”,  22.12.2003, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=99767 , (e.t.05.06.2013)

– “Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu”, http://akaum.atilim.edu.tr/pdfs/KibrisTarihiveKibrisSorunu_III.pdf  (e.t.24.05.2013)

– “Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu”, http://crc.atilim.edu.tr/sorun/57-kbrs-tarihi-  , (e.t.06.06.2013)

– İki Liderin Üzerinde Mutabakata Varmış Olduğu Karar ve İlkeler Dizisi için BKZ: http://akaum.atilim.edu.tr/pdfs/%C4%B0lkelerDizisi.pdf, (e.t.06.06.2013)

– Kıbrıs Konusundaki Son Gelişmeler, http://www.mfa.gov.tr/kibris-konusundaki-son-gelismeler.tr.mfa ,

– Kıbrıs Kronolojisi, http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/118205.asp?cp1=1 , (e.t.25.05.2013)

– Kıbrıs Tarihçe, http://www.mfa.gov.tr/kibris-tarihce.tr.mfa,

– Mehmet Bacaksız, “AK Parti’nin Dış Politika Karnesi”,  http://www.haberiniz.com.tr/yazilar/koseyazisi28927-AKPnin_Dis_Politika_Karnesi_1.html , 19.04.2011 , (e.t.05.06.2013)

---

[1] Hüner Tuncel, Kıbrıs Sarmalı, Ankara: Ümit Yay. , Şubat 2005, s. 45.

[2] Kıbrıs, Suriye’ye 112 km, İsrail’e 267 km, Lübnan’a 162 km, Mısır’a ise 418 km mesafededir.

[3] Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Türk-Yunan İlişkileri ve Megalo İdea, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. , Haziran 1985, s. 9.

[4] Ankara Barosu, Kıbrıs Sorunu (Haz. Av. Mehmet Cengiz, Av. Uğur Uzel ), Ankara: Ankara Barosu Yay. , 2001, s. 9.

[5] Süleyman Özmen, Avrasya’nın Kırılma Noktası: Kıbrıs, İstanbul: IQ Yay. , Mayıs 2005, s. 55.

[6] age.

[7] Erol Mütercimler, Satılık Ada Kıbrıs: Barış Harekâtı’nın Bilinmeyen Öyküsü, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yay. Kasım 2003, s. 55.

[8] Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, op. cit. , s. 18.

[9] “Megali İdea”, “Büyük Ülkü” anlamına gelmektedir. Kendini Bizans İmparatorluğu’nun devamı olarak gören Yunanistan’ın İstanbul merkezli, Doğu Roma İmparatorluğu topraklarının dahil edildiği bir Bizans-Yunan İmparatorluğu’nun canlandırılması düşüncesidir.

[10] Mütercimler, op. cit. , s. 56, 57.

[11] Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, loc. cit.

[12] Kıbrıs Tarihçe, http://www.mfa.gov.tr/kibris-tarihce.tr.mfa, (e.t. 10.05.2013)

[13] Özmen, op.cit, s. 66.

[14] Sabahattin İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu (1821-200), Kıbrıs: Akdeniz Haber Ajansı Yayınları , 2000, s. 8.

[15] age.

[16] Turgay Bülent Göktürk, Rumlar’ın Kıbrıs’taki ENOSİS İsteklerinin Şiddete Dönüşmesi: 1931 İsyanı; Öncesi ve Sonrası, http://web.deu.edu.tr/ataturkilkeleri/ai/uploaded_files/file/dergi%2016-17/19_turgay_bulent_gokturk.pdf (e.t. 11.05.2013), s. 335.

[17] Necla Günay, Filik-i Eterya Cemiyeti, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı, 2005, 263-287, http://kefad.ahievran.edu.tr/archieve/pdfler/Cilt6Sayi1/JKEF_6_1_2005_263_287.pdf  (e.t.11.05.2013), s. 273.

[18] Filiki Eterya’nın programı; Yunan Bağımsızlığı’nın sağlanması, Batı Trakya ve Selanik, Ege Adaları, Oniki Adalar, Girit, Batı Anadolu, Pontus Rum Devleti, İmroz, Bozcaada ve Kıbrıs’ın ilhâkı ve İstanbul’un fethedilerek Doğu Roma İmparatorluğu’nun canlandırılmasıdır. (Oğuz Kalelioğlu, Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi Mayıs 2008 s.105-123, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/815/10340.pdf (e.t.11.05.2013), s. 109.

[19] age.

[20] Sabahattin İsmail, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, İstanbul: Kastaş Yay. , 1998, s. 4.

[21] Kalelioğlu, op. cit. , s. 110.

[22] age.

[23]Mütercimler, op. cit, s. 68.

[24] Kalelioğlu, op. cit. , s. 108.

[25] Serap Toprak, 1821 Mora İsyanı, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:2011, Sayı 6, ss. 317-328, http://www.tarihinpesinde.com/sayi06/15.pdf  (e.t. 11.05.2013)

[26] İsmail, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, op. cit. , s. 6.

[27] Özmen, op. cit. , s. 173.

[28] age, s. 67.

[29] İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit. s. 29.

[30] Özmen, loc. cit.

[31] Sibel Akgün, Atatürk Dönemi Türkiye ve Kıbrıs Türk Toplumu İlişkileri (1923-1938), 20-24 Eylül 2010 XVI. Türk Tarih Kongresi Bildirisi, http://www.jasstudies.com/Makaleler/1211846168_akg%C3%BCn_sibel_TT.pdf , (e.t. 19.05.2012), s. 2.

[32] Seha Meray, Lozan Barış Antlaşması Konferansı, Tutanaklar, Belgeler, TII-CII, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay. , 1969, s.7.   -den aktaran Yrd. Doç. Dr. Sibel Akgün, Atatürk Dönemi Türkiye ve Kıbrıs Türk Toplumu İlişkileri (1923-1938), 20-24 Eylül 2010 XVI. Türk Tarih Kongresi Bildirisi, http://www.jasstudies.com/Makaleler/1211846168_akg%C3%BCn_sibel_TT.pdf , (e.t. 19.05.2012)

[33] Erol Manisalı, Avrupa Kıskacında Kıbrıs, İstanbul: Derin Yay. , Nisan 2004, (ikinci basım) (ilk basım Nisan 2003) s. 20.

[34] age.

[35] Akgün, op. cit. s. 3.

[36] age.

[37] 1928’de başlayıp 1950’lere kadar bu dostluk dönemi devam etmiştir. Hatta bu süreç içinde Atatürk, Venizelos tarafından Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilmiştir.

[38] Zafer Çakmak, Venizelos’un Atatürk’ü Nobel Barış Ödülüne Aday Göstermesi, http://perweb.firat.edu.tr/personel/yayinlar/fua_715/715_47877.pdf (e.t.19.05.2013)

[39] Mütercimler, op. cit. , s. 72.

[40] Ömer Göksel İşyar, Karşılaştırmalı dış politikalar: yöntemler-modeller-örnekler ve karşılaştırmalı Türk dış politikası, Bursa: Dora Yay. , Ekim 2009, s. 754.

[41] Metin Hülagü, Türkiye, Yunanistan ve Avrupa İlişkilerinde Kıbrıs, http://www.metinhulagu.com/images/dosyalar/20120229230708_0.pdf (e.t.19.05.2013),

[42] Faruk Sönmezoğlu, Türkiye-Yunanistan İlişkileri ve Büyük Güçler: Kıbrıs, Ege ve Diğer Sorunlar, İstanbul: Der Yay. , 2000, s. 18.

[43] Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu, http://akaum.atilim.edu.tr/pdfs/KibrisTarihiveKibrisSorunu_I.pdf (e.t.18.05.2013), s. 6.

[44] İşyar, loc. cit.

[45] Faruk Armaoğlu, Kıbrıs Meselesi, 1954-1959, Türk Hükümeti’nin ve Kamu Oyunun Davranışları (Karşılaştırmalı Bir İnceleme), Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay. , 1963 , -den aktaran Faruk Sönmezoğlu, Türkiye-Yunanistan İlişkileri ve Büyük Güçler: Kıbrıs, Ege ve Diğer Sorunlar, İstanbul: Der Yay. , 2000, s. 18.

[46] İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit. ,  ss. 53-54

[47] age , s. 56.

[48] Özmen, op. cit. , s. 212.

[49] Esra Sarıkoyuncu Değerli, Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950-1960), http://ataum.gazi.edu.tr/posts/view/title/demokrat-parti-doneminde-turkiye%E2%80%99nin-kibris-politikasi-(1950%E2%80%931960)-46441 , (e.t. 21.05.2013), s. 85.

[50] İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit. , s. 66.

[51] age.

[52] İşyar, op. cit. , s. 756.

[53]İsmail, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, op. cit. s. 31.

[54] age.

[55] Manisalı, op. cit. , s. 27.

[56] Türk Dış Politikası; Komisyon, editör: Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yay. , 2001, Cilt 1, s. 602. -den aktaran   Yavuz Güler, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna Kadar Kıbrıs Meselesi, G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2004; 101-112, http://kefad.ahievran.edu.tr/archieve/pdfler/Cilt5Sayi1/JKEF_5_1_2004_101_112.pdf , (e.t.20.05.2013), s. 105.

[57] İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit., s. 79.

[58] Turkey and Cyprus, London: Press Attache’s Office, Turkish Embassy, 1956, s.58. -den aktaran  Faruk Sönmezoğlu, Türkiye-Yunanistan İlişkileri ve Büyük Güçler: Kıbrıs, Ege ve Diğer Sorunlar, İstanbul: Der Yay. , 2000, s. 18.

[59] Değerli, op. cit., s. 91.

[60] İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit. , ss. 80-81.

[61] İşyar, op. cit. s. 764.

[62] age, s. 765.

[63] İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit., s. 82.

[64] İşyar, op. cit.,  s. 767.

[65] İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit., s.81.

[66] Güler, op. cit., s. 106.

[67]  Zürih, Londra Antlaşmaları için bkz. http://www.mfa.gov.tr/kibris.tr.mfa (e.t.22.05.2013).

[68]  İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit., s. 85.

[69] Özmen, op. cit, s. 253.

[70] Sabahattin İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, op. cit. , s. 86.

[71] Manisalı, op. cit. s. 34.

[72] Manisalı, op. cit. , ss. 34-36.

[73] Ömer Ertuğrul Meral, Türk-Yunan İlişkileri ve Kıbrıs,  http://www.scribd.com/%C3%96mer_meral (e.t. 10.05.2013) , s. 15.

[74] age.

[75] Özmen, op. cit, s. 270.

[76] Mütercimler, op. cit. , ss. 158-160.

[77] Sönmezoğlu, op. cit. , s. 116.

[78] Güler, op. cit. , s. 108.

[79] Kıbrıs Tarihçe, http://www.mfa.gov.tr/kibris-tarihce.tr.mfa , (e.t.22.05.2013)

[80] Meral, op. cit. , s. 17.

[81] İşyar, op. cit. , s. 802.

[82] age.

[83] Kıbrıs Tarihçe, http://www.mfa.gov.tr/kibris-tarihce.tr.mfa , (e.t.23.05.2013)

[84] İşyar, op .cit. , s. 805.

[85] Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu, op. cit. , s. 10.

[86] Özmen, op. cit. , s. 295.

[87] Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu, http://akaum.atilim.edu.tr/pdfs/KibrisTarihiveKibrisSorunu_III.pdf  (e.t.24.05.2013), s. 3.

[88] Meral, op. cit. ,s. 21.

[89] Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu, op. cit. , s. 4.

[90] Meral, op. cit. , s. 21.

[91] Sönmezoğlu, op. cit. , s. 297.

[92] İşyar, op. cit, s. 811.

[93] Kıbrıs Tarihçe, http://www.mfa.gov.tr/kibris-tarihce.tr.mfa , (e.t.25.05.2013)

[94] age.

[95] İşyar, op. cit. , s. 812.

[96] age, ss. 813-814.

[97] Sönmezoğlu, op. cit. , ss. 302-303.

[98] Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu, op. cit. , s. 11.

[99] Kıbrıs Kronolojisi, http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/118205.asp?cp1=1 , (e.t.25.05.2013)

[100] Baskın Oran, Türk Dış Politikası (2001-2012) Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne, Olgular Belgeler, Yorumlar,  İstanbul: İletişim Yay. , 2013, s. 636.

[101] “Denktaş: Annan Planı’nın Görüşülecek Bir Yanı Yok”,  22.12.2003, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=99767 , (e.t.05.06.2013)

[102] Mehmet Bacaksız, “AK Parti’nin Dış Politika Karnesi”,  http://www.haberiniz.com.tr/yazilar/koseyazisi28927-AKPnin_Dis_Politika_Karnesi_1.html , 19.04.2011 , (e.t.05.06.2013)(KÖŞEYAZISI)

[103] Kıbrıs Konusundaki Son Gelişmeler, http://www.mfa.gov.tr/kibris-konusundaki-son-gelismeler.tr.mfa , (e.t.05.06.2013)

[104] Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu IV, http://crc.atilim.edu.tr/sorun/57-kbrs-tarihi-  , (e.t.06.06.2013), s. 6.

[105] age.

[106] Kıbrıs Konusunda Türkiye’nin Yeni Açılımı, http://www.mfa.gov.tr/kibris-konusunda-turkiye_nin-yeni-acilimi-.tr.mfa , (e.t.06.06.2013)

 [107] İki Liderin Üzerinde Mutabakata Varmış Olduğu Karar ve İlkeler Dizisi için BKZ: http://akaum.atilim.edu.tr/pdfs/%C4%B0lkelerDizisi.pdf , (e.t.06.06.2013)

[108] Dünden Bugüne Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Sorunu IV, op. cit. , s. 10.

[109] age.

[110] Celalettin Yavuz, “Kıbrıslı Türkler Besleme Oldular”, 07.02.2011 , http://www.turksam.org/tr/yazdir2322.html , (e.t.06.06.2013)

[111] “Anadolu’dan Kıbrıs Can suyu”, http://ekonomiekibi.com/haber/detay/1798/anadoludan_kibris_cansuyu , 13.10.2012 , (e.t.06.06.2013)