Atatürk ve arkeoloji (Önder Özar)

Urfa Göbeklitepe'de gün yüzüne çıkarılan arkeolojik bulguların 10 bin küsur yıl öncesine ait olduğunun belirlenmesi insanlık tarihinde yeni bir değerlendirmeye yolaçmış ve konu arkeologların olduğu kadar tarih, sanat ve turizmle ilgili çevrelerin gündemine girmiş bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın bir kaç gün önce Göbeklitepe arkeolojik alanını ziyaret etmesi yerel seçimlerin gergin atmosferini de yumuşatmıştır. Bu bağlamda, Cumhuriyetimizin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün ülkemizdeki tarihi ve arkeolojik eserlere atfettiği önemi vurgulamak yerinde olur diye düşündüm.

Atatürk, Aspendos, Bergama gibi antik kent kalıntılarını ziyaret etmiş, arkeologların yetişmesini teşvik etmiş, arkeolojik kazıların üike sathına yayılması ve müzeler açılması için yetkili makamlara talimat vermiş, bunların yerine getirilmesini takip etmiştir.

Atatürk'ün arkeolojiye verdiği önemi belirtmek açısından iki tarihi belgeyi bu vesileyle aşağıda sunuyorum.

Birinci belge, dönemin başbakanı İsmet İnönü'ye çektiği 20 şubat 1931 tarihli telgraf, ikinci belge ise 1935 yılında Florya köşkünde yapılan bir toplantıda Afet İnan ve Türk Tarih Kurumu başkanı Hasan Cemil Çambel’e 10 maddeden oluşan bir program uygulanması hususunda verdiği talimattır.

İsmet İnönü’ye çektiği telgrafta Atatürk, müzeler ve eski eserler hakkındaki düşüncelerini şöyle ifade eder;

“Son tetkik seyahatimde muhtelif yerlerdeki müzeleri, eski sanat ve medeniyet eserlerini de gözden geçirdim;

1. İstanbul‘dan başka Bursa, İzmir, Antalya, Adana ve Konya‘da mevcut müzeleri gördüm. Bunlarda şimdiye kadar bulunabilen bazı eserler muhafaza olunmakta ve kısmen de ecnebi mütehassısların yardımı ile tasnif edilmektedir. Ancak, memleketimizin, hemen her tarafında emsalsiz
defineler halinde yatmakta olan
kadîm medeniyet eserlerinin ilerde tarafımızdan meydana çıkarılarak ilmî bir surette muhafaza ve tasnifleri ve geçen devirlerin sürekli ihmali yüzünden pek harap bir hale
gelmiş olan âbidelerin muhafazaları için müze müdürlüklerinde ve hafriyat işlerinde kullanılmak üzere arkeoloji mütehassıslarına kat‘i lüzum vardır. Bunun için Maarifçe harice tahsile gönderilecek talebeden bir kısmının bu şubeye tahsisi muvafık olacağı fikrindeyim.

2. Konya‘da asırlarca devam etmiş ihmaller sebebiyle büyük bir harabî içinde bulunmalarına rağmen sekiz asır evvelki Türk medeniyetinin hakikî şaheserleri kıymette bazı mebâni vardır. Bunlardan bilhassa Karatay Medresesi, Alâeddin Camii, Sahip-Ata medrese, cami ve türbesi, Sırçalı Mescid ve İnce Minare, derhal ve müstacelen tamire muhtaç bir haldedirler. Bu tamirin gecikmesi, bu âbidelerin kamilen indirasını mucip olacağından evvelâ asker işgalinde bulunanların tahliyesinin ve kâffesinin mütehassıs zevat nezaretiyle tamirinin temin buyurulmasını rica ederim.
Gazi Mustafa Kemal"

1935 yılında Atatürk, Florya köşkünde yapılan bir toplantıda Afet İnan veTTK başkanı Hasan Cemil Çambel’e 10 maddeden oluşan bir program uygulanması talimatını vermiştir.

10 Maddelik direktifi

"1- Her türlü tarihi vesika, malzeme ve abideleri bulmak, toplamak, muhafaza ve restore etmek,

2- Memleket içinde ve dağınık bir halde açıkta duran tarihi eserleri tahrip olunmak, çalınmak, satılmak, ziya'a uğramak ve zamanla kendi kendine harap olmak tehlikesinden masun bulundurmak için hükümetçe bütün tedbirler alınmak,

3- Hükümet otoritelerinin ve belediyelerin yakın ilgi, takip ve mesuliyetleri altında Cumhuriyet Halk Partisi' nin Halk Evleri'ne ve parti organlarına açtıracağı sürekli ve usanmaz bir propaganda faaliyeti ile ve Basın Yayın Umum Müdürlüğü nezareti ve takibi altında günlük gazete ve mecmualarda yaptırılacak sürekli, tesirli, popüler neşriyatla, bu milli tarih mallarının asıl sahibi olan Türk halkına muhafaza ettirmek,

4- Gerek içeride ve gerek dışarıdaki müzeler ve kütüphanelerde mevcut eski eserlerin ve tabloların kopyalarından koleksiyonlar vücuda getirmek.

5- Ankara, İstanbul, Bursa İzmir, Edirne' de muayyen devirlere ve kültürlere ait eserleri toplamak, bu şehirleri büyük üslupta birer eski eserler ve abideler merkezi haline koymak,

6- Ecnebi tarih ekspedisyonların büyük sermayelerle başardıkları kazıları, ileride mali kudretimizin vüs' atlı zamanında yapmak üzere, şimdilik, küçük mikyaslarda kazılar tertibi ile arkeolojik ve antropolojik araştırmalar ve keşifler yapmak,

7- Memleket içinde ve dışındaki mühim kazı ve keşif yerlerine seyahatler tertip ederek, bulunan tarihi eserler ve abideler üzerinde ilmi tetkikler yapmak, ( Bu kapsamda Afet İnan, 1933 yılı sonbaharında Yunanistan, Mısır. Filistin ve Suriye' de arkeolojik incelemeler yapmış ve dönüşünde bu ülkelerdeki çalışmaları Atatürk' e anlatmıştır)

8- Hükümete düşen işleri, bu projeleri uygulamakla görevli komisyonların Hükümet nezdinde takip etmeleri,

9- Yabancı bilim müesseseleriyle ve otoriteleriyle, mütehassıslarla işbirliği kurmak,

10- Kültür Bakanlığının verimli yardımını, işbirliğini sağlamak."

Bu gibi fikirleri hala güncelliğini korumaktadır.

(İnternet'teki kaynaklardan yararlanıldı.)